Εργοστάσιο Φωταερίου Αθηνών

Σάββατο 18 Νοεμβρίου 2017

Εργοστάσιο Φωταερίου Αθηνών

Βιομηχανικό Δελτίο Απογραφής - Ομάδα ΒΙ.Δ.Α.

Καταγραφή της ελληνικής βιομηχανικής κληρονομιάς.

ΟΝΟΜΑ: Εργοστάσιο Φωταερίου Αθηνών

Είδος: Υποδομές

Αρχική Χρήση: Σταθμός παραγωγής ενέργειας

Εξοπλισμός: Σώζεται μερικώς

Κατάσταση: Επανάχρηση

Επανάχρηση: Πολιτιστική χρήση

Περιοχή: Γκάζι, Αθήνα

Πληροφορίες:

Το βιομηχανικό συγκρότημα του Αεριόφωτος στην Αθήνα δημιουργήθηκε στα μέσα του 19^ου αιώνα, για να καλύψει αρχικά τις ανάγκες του δημόσιου φωτισμού της πόλης, παροχή που επεκτάθηκε αργότερα για οικιακή και βιομηχανική χρήση.

Η Εταιρεία Αεριόφωτος ιδρύθηκε το 1857 σύμφωνα με το Νόμο ΥΔ΄ της 15^ης Μαΐου 1857 «περί του δι αερίου (gaz) φωτισμού πόλεώς τινος», μετά από τη σύμφωνη απόφαση του Δημοτικού Συμβουλίου της πόλης των Αθηνών και με το Βασιλικό Διάταγμα της 28^ης Μαΐου 1857. Με το διάταγμα αυτό παραχωρήθηκε στον Ιταλό επιχειρηματία Φραγκίσκο Φεράλδι, το αποκλειστικό προνόμιο πενήντα χρόνων της σύστασης και εκμετάλλευσης του εργοστασίου παραγωγής αεριόφωτος, για το φωτισμό τη πόλης.

Ένα χρόνο αργότερα, καθορίστηκε πλήρως η θέση, ο τρόπος και τα υλικά κατασκευής του, όπως και η διαδικασία παραγωγής του αερίου, με το Β. Διάταγμα του 1858 «περί των καταστημάτων των δι αερίου (gaz) φωτισμού», που αντέγραφε ουσιαστικά Γαλλικές προδιαγραφές. Το συγκρότημα άρχισε να λειτουργεί το 1862, όταν ολοκληρώθηκε η Α΄ φάση κατασκευής των έργων.

Χωροθετήθηκε δυτικά της πόλης, σύμφωνα με το Β. Διάταγμα του 1835 «περί υγιεινής οικοδομής πόλεων και κωμών», το οποίο επέβαλλε τη λειτουργία των βιομηχανικών και τεχνικών εργαστηρίων σε απομακρυσμένες περιοχές της πόλης, ως επιβλαβή για την υγεία των κατοίκων. Στην επιλογή της θέσης συνηγορούσε το γεγονός ότι βρισκόταν πάνω στον οδικό άξονα που συνέδεε την πόλη με το λιμάνι του Πειραιά, για την εύκολη τροφοδότηση σε πρώτη ύλη, και δίπλα στον ποταμό Ηριδανό, που παρείχε μεγάλες ποσότητες νερού για τη λειτουργία του εργοστασίου. Την έκταση 38.356¾ τ. πήχεων, αγόρασε το 1857 ο δικηγόρος Ρ. Γάσπαρης από τους αδελφούς Κ. και Σμ. Μίσιου, αντί ποσού 22.000 δρχ., ουσιαστικά για λογαριασμό του Φρ. Φεράλδη, που του το μεταπώλησε λίγες μέρες αργότερα.

Με δεδομένη την ανυπαρξία τεχνογνωσίας στην Ελλάδα, και σε απαίτηση της σύμβασης που υπογράφηκε μεταξύ των μερών, όλη η δομή του εργοστασίου, τα υλικά κατασκευής αλλά και ο τεχνικός εξοπλισμός, εισήχθηκαν αφορολόγητα από το Παρίσι, το οποίο διέθετε εμπειρία σε απόλυτα εξειδικευμένα τεχνικά θέματα και είχε αναπτύξει ιδιαίτερα την τεχνολογία αυτή. Για τον ίδιο λόγο όλος ο σχεδιασμός του συγκροτήματος παραγωγής αερίου, τόσο της αρχικής φάσης αλλά και των σταδιακών επεκτάσεων, εκπονήθηκε στη γαλλική πρωτεύουσα, τουλάχιστον μέχρι το 1920 όπου εισάγεται η γερμανική τεχνολογία.

Το εργοστάσιο του Γκαζιού αναπτύχθηκε σαν ένα οργανωμένο κλειστό σύνολο όπου τα περισσότερα κτίσματα αποτελούσαν κελύφη των μηχανημάτων, αναγκαίων στις διάφορες φάσεις παραγωγής, ενώ τα υπόλοιπα κάλυπταν τις ανάγκες των εργαζομένων. Η αρχιτεκτονική λύση και η μορφολογία των κτισμάτων ακολούθησε την αντίστοιχη ευρωπαϊκή "ωφελιμιστική" τυπολογία, προσαρμόζοντας τους όγκους στις ανάγκες των μηχανολογικών εγκαταστάσεων και του κύκλου παραγωγής, σε συνδυασμό με μια λιτή αισθητική.

Με την Α΄ φάση της λειτουργίας του εργοστασίου (1857-1867) κατασκευάστηκαν τα απολύτως αναγκαία κτήρια και τοποθετήθηκαν τα μηχανήματα για την παραγωγή του αερίου. Το συγκρότημα περιελάμβανε τον πρώτο πυρήνα των κλιβάνων απόσταξης (Δ6), με την καμινάδα (Κ1) και τους ψυχραντήρες (Δ17), τις αντλίες διακίνησης αερίου (Δ61), το κτήριο του χημικού (Δ9) και του μηχανικού καθαρισμού (Δ10), το πρώτο αεριοφυλάκιο χωρητικότητας 7.000κμ (Δ4), το υπόγειο αεριοφυλάκιο (Υ1), την αίθουσα ρύθμισης της πίεσης στο δίκτυο (Δ5), την υπόγεια υδατοδεξαμενή (Υ2) και το Χημείο (Α13).

Η Β΄ φάση ανάπτυξης του εργοστασίου αεριόφωτος πραγματοποιήθηκε μετά το 1887, όταν ο τραπεζίτης και ιδιοκτήτης των μεταλλείων του Λαυρίου Ιωάννης Σερπιέρης μαζί με τον συνάδελφό του Foulon de Vaulx ως αντιπρόσωπος μεγάλης ευρωπαϊκής Εταιρείας, εξαγόρασαν την παλιά Εταιρεία. Με νέα συμφωνία βελτίωσης της παρασκευής και ποιότητας του παραγομένου φωταερίου, το κατάστημα του φωταεριοποιείου, ενόψει και των Ολυμπιακών Αγώνων του 1896, αναπτύχθηκε και απέκτησε τη σημερινή του μορφή. Την περίοδο 1898-1899 επεκτάθηκε δυτικά του συγκροτήματος με αγορά όμορων εκτάσεων. Ανεγέρθηκε νέα καμινάδα (Κ2), νέα σειρά κλιβάνων δίπλα στους αρχικούς (Δ7), δύο αεριοφυλάκια (Δ15, Δ14), επεκτάθηκαν τα καθαρτήρια (Δ10), κατασκευάστηκε μονάδα πρόσθετης παραγωγής υδαταερίου (Δ16), χημικό εργαστήριο για την ανάλυση των φορτίων του γαιάνθρακα καθώς και κτήρια για την εξυπηρέτηση των εργαζομένων - αποδυτήρια, λουτρά, κουρείο κλπ.- (Δ8). Επίσης στο συγκρότημα προστέθηκε το παλιό Υδαταέριο (Α1), το Μηχανουργείο (Δ12), το Σιδηρουργείο (Δ13), συνεργεία στο μέτωπο της οδού Πειραιώς, αποθήκες κατά μήκος της οδού Βουτάδων (Δ1) και δίπλα τους η διώροφη κατοικία του Διευθυντή του συγκροτήματος (Α8). Ταυτόχρονα επεκτάθηκε το αποκλειστικό προνόμιο εκμετάλλευσης για 30 ακόμη χρόνια, μέχρι το 1938.

Κατά την Γ΄ φάση της λειτουργίας του εργοστασίου (1920-1952) με την εισαγωγή γερμανικής τεχνολογίας για την βελτίωση της ποιότητας του αερίου, το εργοστάσιο απέκτησε επιπλέον μονάδες παραγωγής και πρωτοποριακή τεχνολογία παραγωγής υδαταερίου. Με την εκπνοή του συμβολαίου της γαλλικής εταιρίας, το εργοστάσιο περιήλθε (1938) στον Δήμο ως Δημοτική Επιχείρηση Φωταερίου Αθηνών (ΔΕΦΑ). Η λειτουργία του διακόπηκε οριστικά το 1984.Θεωρήθηκε αναχρονιστική, με αποτέλεσμα την αναστολή του, όχι μόνο εξαιτίας της ρύπανσης που προκαλούσε, αλλά κυρίως λόγω της τοποθεσίας του στο κέντρο της Αθήνας, δίπλα σε σημαντικούς αρχαιολογικούς χώρους.

Σήμερα, στεγάζει ένα πολυδύναμο πολιτιστικό κέντρο του Δήμου Αθηναίων, που περιλαμβάνει και το Βιομηχανικό Μουσείο Φωταερίου, ενώ τμήμα του φιλοξενεί και το Δημοτικό Ραδιοφωνικό Σταθμό της πόλης (9, 84 FM).

Βιβλιογραφία-Πηγές:

http://www.technopolis-athens.com
Βιομηχανικό Μουσείο Φωταερίου, ΤΟ ΕΡΓΟΣΤΑΣΙΟ ΦΩΤΑΕΡΙΟΥ ΤΗΣ ΑΘΗΝΑΣ, επιμ. Στογιαννίδης Γ., Χατζηγώγας Σ., 2013
Δανιήλ Μ., Το έργο της Τεχνικής Υπηρεσίας του Δήμου Αθηναίων 1835-1912, Διδακτορική Διατριβή ΕΜΠ, 2017
Μαχαίρας Γ., «Γκαζοχώρι: Η τελευταία φλόγα», περ. Αρχαιολογία και Τέχνες, τ. 18/1986
Πρέπης Α., «Το Εργοστάσιο Παραγωγής Φωταερίου στην Αθήνα και η επανένταξη του στη σύγχρονη ζωή της πόλης», Μουσεία σε Μνημεία, Ημερίδα 25-4-2002
Σπανόπουλος Κ., Δια-Φωτιστικόν Αρχείον, 2012

Όνομα καταγραφέα*: Μαρία Δανιήλ

Ημερομηνία καταγραφής**: 18-11-2017

* αυτός που εντόπισε/φωτογράφισε/αποδελτίωσε/κλπ.

**ημερομηνία που έγινε η καταγραφή/φωτογράφηση/αποδελτίωση/κλπ.

***οι φωτογραφίες και οι χάρτες συμπληρώνονται εκτός δελτίου και κάτω από αυτό.

Ευχαριστούμε για τη συνεισφορά σας στην καταγραφή της ελληνικής βιομηχανικής κληρονομιάς

Απεικόνιση των πρώτων κτισμάτων του εργοστασίου αεριόφωτος.

Απόσπασμα φωτογραφίας του Jean Pascal Sebah (1823–1886).

Πηγή: αρχείο Fotothek, Βιβλιοθήκη του Πανεπιστημίου Βερολίνου.

Τοπογραφικό διάγραμμα του εργοστασίου αεριόφωτος (επεξεργασμένο), σε πλήρη ανάπτυξη. Επισημαίνονται τα κτήρια της Α΄ φάσης (1857-1887) : το πρώτο αεριοφυλάκιο χωρητικότητας 7.000κμ (Δ4), αίθουσα ρύθμισης της πίεσης στο δίκτυο (Δ5), κλίβανοι απόσταξης (Δ6), αντλίες διακίνησης αερίου (Δ61), κτήριο χημικού (Δ9) και μηχανικού καθαρισμού (Δ10), ψυχραντήρες (Δ17), καμινάδα (Κ1), υπόγειο αεριοφυλάκιο (Υ1), υπόγεια υδατοδεξαμενή (Υ2) και Χημείο (Α13). Πηγή: Δανιήλ Μ., «Το έργο της Τεχνικής Υπηρεσίας του Δήμου Αθηναίων, 1835-1912», Διδακτορική Διατριβή ΕΜΠ, 2017

Τοπογραφικό διάγραμμα του εργοστασίου αεριόφωτος (επεξεργασμένο), σε πλήρη ανάπτυξη. Επισημαίνονται τα κτήρια της Β΄ φάσης (1887- 1920) : νέα καμινάδα (Κ2), νέα σειρά κλιβάνων δίπλα στους αρχικούς (Δ7), δύο αεριοφυλάκια (Δ15, Δ14), επέκταση καθαρτηρίων (Δ10), μονάδα πρόσθετης παραγωγής υδαταερίου (Δ16), χημικό εργαστήριο, αποδυτήρια, λουτρά, κουρείο κλπ.- (Δ8), Υδαταέριο (Α1), Μηχανουργείο (Δ12), Σιδηρουργείο (Δ13), συνεργεία στο μέτωπο της οδού Πειραιώς (Α18), αποθήκες κατά μήκος της οδού Βουτάδων (Δ1) και δίπλα τους η διώροφη κατοικία του Διευθυντή του συγκροτήματος (Α8). Πηγή: Δανιήλ Μ., «Το έργο της Τεχνικής Υπηρεσίας του Δήμου Αθηναίων, 1835-1912», Διδακτορική Διατριβή ΕΜΠ, 2017Προσθήκη λεζάντας

Γενική άποψη εργοστασίου αεριόφωτος, ~1980. Διακρίνονται από αριστερά τα κτήρια του νέου υδαταερίου, του παλαιού υδαταερίου (Δ16), των λουτρών (Δ8) και η καμινάδα (Κ3). Στο βάθος τα αεριοφυλάκια (Δ4, Δ5). Πηγή: Δανιήλ Μ., «Το έργο της Τεχνικής Υπηρεσίας του Δήμου Αθηναίων, 1835-1912», Διδακτορική Διατριβή ΕΜΠ, 2017

Γενική άποψη εργοστασίου αεριόφωτος, ~1980. Διακρίνονται τα κτήρια των φούρνων (Δ6) και (Δ7), όπως και οι τρεις καμινάδες του συγκροτήματος. Στο βάθος το κτήριο αποθηκών και διοίκησης (Δ1-Α8). Πηγή: Δανιήλ Μ., «Το έργο της Τεχνικής Υπηρεσίας του Δήμου Αθηναίων, 1835-1912», Διδακτορική Διατριβή ΕΜΠ, 2017

Ομόλογο 500 χρυσών δραχμών, της Ελληνικής Εταιρείας Αεριόφωτος 1909. Πηγή: Σπανόπουλος Κ., Δια-Φωτιστικόν Αρχείον, 2012

Απεικόνιση φούρνων (Δ6), 2010, φωτ. Β. Καίσαρη . Πηγή: Δανιήλ Μ., «Το έργο της Τεχνικής Υπηρεσίας του Δήμου Αθηναίων, 1835-1912», Διδακτορική Διατριβή ΕΜΠ, 2017