Ανθρακορυχείο Νενήτων Εμμ. Τρυπάνη

Βιομηχανικό Δελτίο Απογραφής - Ομάδα ΒΙ.Δ.Α. Καταγραφή της ελληνικής βιομηχανικής κληρονομιάς.

Όνομα: “Ανθρακορυχείον Νενήτων Εμμ. Τρυπάνη”

Είδος: Εξορυκτική δραστηριότητα

Αρχική Χρήση: Ορυχείο

Εξοπλισμός: Δεν σώζεται

Κατάσταση: Απομεινάρια στοάς

Επανάχρηση: -

Περιοχή: Κοτινά Νενήτων Χίος

Πληροφορίες: Στο Ν.Α τμήμα της Χίου εμφανίζονται Νεογενείς λιγνιτοφόροι σχηματισμοί που καλύπτουν έκταση 40 km2. Οριοθετούνται στα Βόρεια από τα Θυμιανά και το Νεοχώρι, στα νότια από τον κόλπο της Καλαμωτής, στα ανατολικά από τον κόλπο του Μέγα Λιμνιώνα και στα δυτικά από τα υψώματα Κάτω Ράχη, Πέρδικας και Κοφινάς. Μέσα σ' αυτή την περιοχή εντοπίστηκαν δώδεκα λιγνιτοφόρα στρώματα και δραστηριοποιήθηκαν διάφορες επιχειρήσεις. Σύμφωνα με την Οθωμανική απογραφή “Σαλναμές” του Αρχιπελάγους του 1883-1884 αναφέρονται παραχωρήσεις για την εξόρυξη λιγνίτη “σε τμήμα του βουνού στο χωριό Καλαμωτή και στο χωριό Νένητα”. Η παραχώρηση είχε δοθεί στον Θεοδωράκη Βεσερίκη. Κατά την απογραφή του 1883-84 διαπιστώθηκε ότι στις περιοχές αυτές δεν είχαν αρχίσει οι εκσκαφές, αν και ο εκμεταλλευτής είχε εφοδιαστεί με το υψηλό φιρμάνι των προνομίων. Μετά την απελευθέρωση (1912), κατά το 1918, ξεκίνησε η εκμετάλλευση λιγνίτη με διάνοιξη δυο στοών από την εταιρεία Εμμανουήλ Γ. Τρυπάνη, στον Προφήτη Ηλία, θέση Κοτινά δίπλα στην παραλία. Η φόρτωση των εξορυσσόμενων υλικών γινόταν από τον όρμο “Κοτινά” που λεγόταν και “των Ανθρακωρύχων”. Η Εταιρεία Τρυπάνη είχε αποκτήσει δικαιώματα εξόρυξης και σε άλλα σημεία του νησιού, ήδη από το 1917. Τον Ιούνιο του 1920, εμφανίζονται αγγελίες για την πρόσληψη εργατών. Απασχολούσε γύρω στους 120 εργάτες και παρήγαγε 30 τόνους λιγνίτη ημερησίως, από δυο στοές. Διατηρούσε και γραφείο στην πόλη της Χίου, στη Προκυμαία, με διευθυντή τον Αντώνιο Χ. Φραγκάκη. Είναι άγνωστο πότε σταμάτησε η δραστηριότητα, όμως δεν φαίνεται να κράτησε πολύ. Το ενδιαφέρον για τα ορυχεία Νενήτων, αναζωπυρώθηκε μετά το Δεύτερο Παγκόσμιο πόλεμο. Τότε συστήθηκε εταιρεία των Εξαρχάπουλου και Μοσχοπουλάκη για την εκμετάλλευση του του ορυχείου, με σκοπό την ενίσχυση του εγχειρήματος από το Σχέδιο Μάρσαλ (Υπάρχει η άποψη πως ο σκοπός τους ήταν να οικειοποιηθούν την οικονομική ενίσχυση). Το νέο εγχείρημα φαίνεται να διήρκεσε πέντε με έξι μήνες. Το εργατικό δυναμικό ήταν γύρω στα 15 άτομα. Εργάζονταν οκτώ-εννιά ώρες με βάρδιες και δούλευε πρωί-βράδυ. Η εξαγωγή του λιγνίτη γινόταν χειρωνακτικά. Η διαλογή γινόταν από παιδιά, έξω από τις στοές. Εκτός από τους εργάτες που εξόρυσσαν το λιγνίτη, υπήρχε ένας που έβαζε υποστυλώματα στις στοές με ξύλα από πεύκο. Ο μηχανολογικός εξοπλισμός, περιελάμβανε μια γραμμή με βαγονέτα, μια μηχανή, με καύσιμο λιγνίτη για την παραγωγή ρεύματος που είχε τοποθετηθεί σε ένα οίκημα που εξαγόρασε η εταιρεία, για το φωτισμό των στοών, ενώ είχαν φτιάξει και μια αποθήκη για τα εργαλεία και για τη παραγωγή. Τέλος μια πρόχειρη προβλήτα για να αράζουν οι βάρκες που μετέφεραν το υλικό σε τσουβάλια στο καΐκι, που παρέμενε στα ανοιχτά. Πλοίο ερχόταν μια φορά το μήνα και φόρτωνε περίπου 100 με 150 τόνους (τη μηνιαία παραγωγή). Μετά την πτώχευση της εταιρείας, μερικοί εργάτες κατάσχεσαν εργαλεία και μηχανήματα, ώστε να υποχρεωθεί η Εταιρεία να καταβάλλει τους μισθούς. Επειδή κάτι τέτοιο δεν συνέβη, άρχισαν να πωλούν τα κατασχεθέντα. Αν και για πολλά χρόνια σωζόταν τμήμα του λέβητα της μηχανής, πριν μερικά χρόνια έγινε-σύμφωνα με μαρτυρία κατοίκου- προσπάθεια να κοπεί το τμήμα του ατμολέβητα ώστε να πωληθεί ως παλιοσίδερα, αλλά απέτυχε. Λέγεται ότι το τμήμα του ατμολέβητα παρασύρθηκε από τη θάλασσα και βρίσκεται 20 μέτρα από την ακτή. Τα κτίρια και ο μόλος, καταποντίστηκαν στη θάλασσα και σήμερα δεν διακρίνεται τίποτα. Από τις δυο στοές που είχε διανοίξει η εταιρεία Τρυπάνη, είναι ορατή η μια. Η είσοδος της στοάς που παραμένει ορατή, έχει σχήμα σκαληνού τριγώνου και ύψος 1,5μ. Το μήκος της κεντρικής γαλαρίας έχει μήκος 147μ. με διεύθυνση προς Βορρρά. Η διατομή της είναι τραπεζοειδής με πλάτος γύρω στα 2 μέτρα, ενώ το ύψος της δεν ξεπερνά το 1,5 μέτρο. Από τα πλευρικά τοιχώματα της κεντρικής γαλαρίας και κάθετα σε αυτήν, ξεκινούν άλλες γαλαρίες με μικρότερο πλάτος (1-1.2 μ. ) και ύψος γύρω στο ένα μέτρο. Οι ανατολικές είναι 16 και οι δυτικές 21. Τα πρανή τους είναι "επενδεδυμένα" με ξερολιθιά στην οποία παρεμβάλλονται ξύλινα υποστυλώματα που συγκρατούν τα πλαϊνά χώματα και την οροφή.

Βιβλιογραφία-Πηγές: Λεύκωμα: Ν.Μπελαβίλας, Λ.Παπαστεφανάκη, Ορυχεία στο Αιγαίο, εκδ. ΜΕΛΙΣΣΑ, Αθήνα 2009 Περιοδικό "Πελινναίο" τεύχος 42ο Χίος 2007, Γιάννη Μακριδάκη: Ξενάγηση στα Κοτινά, σελ 36-39 και Κώστα Μάγκου: Το λιγνιτορωχείο στα Κοτινά Νενήτων σελ 40-43 Περιοδικό "Πελινναίο" τεύχος 54ο Χίος 2010, Σπύρου Σαματά: Η μεταλλευτική εξόρυξη και τα παλαιοντολογικά ευρήματα της Χίου σελ. 32-39.

Όνομα καταγραφέα*: Βαγγέλης Χαρίτος, Θανάσης Χρύσης

Ημερομηνία καταγραφής**:26-07-2020

* αυτός που εντόπισε/φωτογράφισε/αποδελτίωσε/κλπ. **ημερομηνία που έγινε η καταγραφή/φωτογράφηση/αποδελτίωση/κλπ. ***οι φωτογραφίες και οι χάρτες συμπληρώνονται εκτός δελτίου και κάτω από αυτό. Ευχαριστούμε για τη συνεισφορά σας στην καταγραφή της ελληνικής βιομηχανικής κληρονομιάς

Γενική άποψη της παραλίας των Κοτινών (25-7-2020)

Η είσοδος της ορατής στοάς (25-7-2020)

Λεπτομέρεια της εισόδου (25-7-2020)

Λεπτομέρεια στρώματος λιγνίτη ανάμεσα στα ιζηματογενή υπόλευκα πετρώματα του πρανούς 
της παραλίας, στην είσοδο της στοάς (25-7-2020)

Στρώμα λιγνίτη μέσα στη θάλασσα (25-7-2020)

Μη εκμεταλλεύσιμα στρώματα λιγνίτη στα πρανή της παραλίας. (25-7-2020) 

Πελινναίο τεύχος 42ο 
Ο εργαζόμενος στα Λιγνιτωρυχεία Κώστας Φαρατζής, δίπλα στο λέβητα. 

Καταχώρηση των Λιγνιτωρυχείων Νενήτων. 
Πηγή: Ομάδα Facebook Παλιές φωτογραφίες της Χίου 

Καταχώρηση στον "Ελληνικό οδηγό 1920" Αρχείο κ. Γιώργου Μουτσάτσου

Κάτοψη πιθανόν της στοάς που η είσοδος έχει κατακρημνιστεί. Από τον "Ελληνικό Οδηγό 1920" (Αρχείο κ. Γιώργου Μουτσάτσου)