ΟΙ ΑΝΕΜΟΜΥΛΟΙ ΤΗΣ ΗΡΑΚΛΕΙΑΣ

Τρίτη 10 Νοεμβρίου 2020

ΟΙ ΑΝΕΜΟΜΥΛΟΙ ΤΗΣ ΗΡΑΚΛΕΙΑΣ

Βιομηχανικό Δελτίο Απογραφής - Ομάδα ΒΙ.Δ.Α.

Καταγραφή της ελληνικής βιομηχανικής κληρονομιάς.

Όνομα: ΟΙ ΑΝΕΜΟΜΥΛΟΙ ΤΗΣ ΗΡΑΚΛΕΙΑΣ

Είδος: Προβιομηχανικό

Αρχική Χρήση: Βιομηχανία τροφίμων

Εξοπλισμός: Δεν σώζεται

Κατάσταση: Εγκαταλελειμμένο

Επανάχρηση: -

Περιοχή: ΗΡΑΚΛΕΙΑ ΚΥΚΛΑΔΩΝ

Πληροφορίες:

Οι ανεμόμυλοι απαντώνται σε ευρεία χρήση στις Κυκλάδες και σε όλα τα νησιά του Αιγαίου από τον 14^ο αιώνα έως και τις αρχές του 20^ου ενώ σε κάποια νησιά εξακολουθούν να λειτουργούν έως και την δεκαετία του ΄70. Σύμφωνα με στοιχεία του Ινστιτούτου Ελληνικών Μύλων (Ι. τ. Ε. Μ.), στις Κυκλάδες λειτουργούσαν γύρω στους 650 ανεμόμυλοι στα τέλη του 19^ου αιώνα.

Η εξάπλωσή τους ευνοήθηκε από τις ιδανικές καιρικές συνθήκες για τη λειτουργία τους (ισχυροί άνεμοι κατά τη μεγαλύτερη διάρκεια του χρόνου επομένως ικανή αεροδύναμη, λίγες βροχοπτώσεις που περιόριζαν τις φθορές στα εξωτερικά τμήματα του μηχανισμού του μύλου, στα πανιά και στη στέγη, πολύ καλής ποιότητας μυλόπετρα από τη Μήλο) αλλά και τις ιδιαιτερότητες της νησιωτικότητας, δηλαδή, μεταξύ άλλων, τα πολλά διάσπαρτα νησιά, τις δυσκολίες επικοινωνίας μεταξύ των νησιών και μεταξύ των οικισμών του ίδιου νησιού την εποχή εκείνη. Στην πλειοψηφία τους λειτούργησαν ως αλευρόμυλοι.

Στην Ηρακλειά, εντοπίζονται σήμερα τα κατάλοιπα τριών ανεμόμυλων σε τρία διαφορετικά σημεία του νησιού:

1_Ο μύλος στον οικισμό Άγιος Γεώργιος, το λιμάνι του νησιού: ιδιωτικός ανεμόμυλος στη θέση Λιβαδάκια, ύψωμα κοντά στον οικισμό. Πρώτος ιδιοκτήτης του μύλου αναφέρεται ο Ηρακλειώτης Δημήτρης Γαβαλάς ενώ άγνωστη παραμένει η χρονολογία κατασκευής του. Ο μύλος άλεθε σιτάρι και κριθάρι μέχρι την δεκαετία του ’70. Σήμερα ανήκει στην ιδιοκτησία μελών της οικογένειας του Δ. Γαβαλά.

2_Ο μύλος στον οικισμό Παναγιά: ιδιωτικός ανεμόμυλος σε μικρή απόσταση από τον οικισμό Χώρα ή Παναγιά που βρίσκεται στους πρόποδες του βουνού Πάπα. Κατασκευάστηκε το 1877 από τον Ιωάννη Γαβαλά και μέχρι το 1940 λειτούργησε από μέλη της οικογένειάς του. Κατόπιν αγοράστηκε από τον Νικήτα Νομικό, από τη Σχοινούσα, ο οποίος, το 1957, τον μεταπώλησε στον Ν. Χιωτίνη και στον Ι. Γαβαλά αντί 2.000 δραχμών. Σήμερα ανήκει εξ ημισείας στην ιδιοκτησία μελών των δύο οικογενειών.

3_Ο Καλογερικός (Καλοερικός) μύλος στη θέση Καψάλες: ανεμόμυλος ιδιοκτησίας της Μονής Χοζοβιώτισσας της Αμοργού. Κατά τον 18^ο αιώνα η Ηρακλειά ανήκε στην ιδιοκτησία του μοναστηριού και χρησιμοποιείτο ως βοσκότοπος των αιγοπροβάτων της Μονής. Το 1831, το Διοικητικό Συμβούλιο της Μονής επέτρεψε σε οικογένειες από την Αιγιάλη να εγκατασταθούν στην Ηρακλειά και να ασχοληθούν με την καλλιέργεια σιτηρών (σιτάρι, κριθάρι, φάβα). Προχώρησε επίσης στην υπογραφή δεκαετούς συμβολαίου με τους καλλιεργητές σύμφωνα με το οποίο η κατοχή και εκμετάλλευση της γης και τα παραγόμενα προϊόντα κατανέμονται ισόποσα, σε ποσοστό 50% στη Μονή και 50% στους καλλιεργητές. Το 1858, οι καλλιεργητές της «μοναστηριακής νήσου Ηρακλειάς» με επιστολή τους προς το Δ.Σ. ζήτησαν την άδεια και αρωγή της Μονής για την περάτωση κατασκευής ανεμόμυλου διότι ήταν αναγκασμένοι να μεταφέρουν τα σιτηρά τους για άλεση στο Κουφονήσι ή στα γύρω νησιά. Η κατασκευή του ανεμόμυλου δεν ολοκληρώθηκε και ο μύλος δεν λειτούργησε ποτέ.

Οι ανεμόμυλοι της Ηρακλειάς ανήκουν στην κατηγορία του «μεσογειακού πυργόμυλου» ή «ξετροχάρη» και λειτούργησαν ως αλεστικοί σιτηρών. Το κτίσμα (πύργος) είναι πέτρινο, κυλινδρικού σχήματος η δε στέγη (τρούλα), κωνικού σχήματος, στηρίζονταν εσωτερικά σε ξύλινο σκελετό και καλύπτονταν με βούρλα από βάλτο κοντά στην παραλία Λιβάδι. Οι στέγες των ανεμόμυλων έχουν καταρρεύσει. Εσωτερικά χωρίζονται σε δυο ορόφους ο διαχωρισμός των οποίων γίνεται με ξύλινα δοκάρια και πατωσάνιδα ενώ μια πέτρινη σκάλα ακολουθεί το κυκλικό σχήμα του πύργου και οδηγεί στο επάνω πάτωμα (ανώι) όπου βρίσκονταν οι μυλόπετρες, ο μηχανισμός κίνησης και ο ξύλινος μηχανισμός περιστροφής της αντένας. Η θύρα εισόδου και το παράθυρο του επάνω πατώματος βρίσκονται στην ανατολική πλευρά του κτίσματος. Τμήμα της πέτρινης σκάλας και της εσωτερικής κατασκευής έχουν επίσης καταρρεύσει ενώ δεν διασώζονται οι φτερωτές και οι αντένες.

«Ο μύλος ήταν πάντα κοντά στο χωριό. Το μύλο τον χτίζανε με πέτρες που βρίσκανε επιτόπου. Το μυλοτόπι (τοποθεσία όπου χτιζόταν ο μύλος) έπρεπε να έχει αέρα για να δουλεύει ο μύλος. Είχε μονοπάτι και πηγαίναμε με τα γαϊδουράκια τους καρπούς για το άλεσμα. Στο κατώι ήταν η αποθήκη και στο ανώι ήταν η μυλόπετρα, 1.50Χ1.50 ήταν περίπου, εξαρτάται από τον όγκο του μύλου, τη φέρνανε από τη Μήλο. Στο ανώι είχε κι ένα παραθυράκι για να βλέπει ο μυλωνάς τον καιρό και ποιος έρχεται στο μύλο. Εκεί ήταν και το τιμόνι. Ο μυλωνάς με το τιμόνι σταματούσε τη ροή στα πανιά για να τα χαμηλώσει ή να τ ανοίξει, δηλαδή πόσες βόλτες θα φέρουν τα πανιά. Γύριζε την αντένα και μ ένα σκοινί ανάλογα την ανέβαζε ή την κατέβαζε για ν αλέθει σωστά. Αν ο καιρός ήταν καλός, ο μύλος άλεθε 300-400 οκάδες τη μέρα.»

Πηγή : Γ. Γαβαλάς, προφορική μαρτυρία

Βιβλιογραφία-Πηγές:

Νομικός, Στ., «Υδροκίνητες και Ανεμοκίνητες εγκαταστάσεις στον ελληνικό χώρο»

Ζαφείρης, Β. & Νομικός, Στ., «Ο ανεμόμυλος στις Κυκλάδες», Εκδ. Δωδώνη. Αθήνα 1993

Γαβαλάς, Φ. (2010). «Η Ηρακλειά του χθες και του σήμερα». Έκδοση Κοινότητας Ηρακλειάς Κυκλάδων

Γαβαλάς, Γ. (2020), Προφορική μαρτυρία

Όνομα καταγραφέα*: ΜΑΡΓΑΡΙΤΗ ΛΟΥΛΑ

Ημερομηνία καταγραφής**: 25-09-2020

* αυτός που εντόπισε/φωτογράφισε/αποδελτίωσε/κλπ.

**ημερομηνία που έγινε η καταγραφή/φωτογράφηση/αποδελτίωση/κλπ.

***οι φωτογραφίες και οι χάρτες συμπληρώνονται εκτός δελτίου και κάτω από αυτό.

Ευχαριστούμε για τη συνεισφορά σας στην καταγραφή της ελληνικής βιομηχανικής κληρονομιάς