Μεταλλείο Μαγνησίτη (Λευκολίθου) Μυτιλήνης Αποστολίδη Άλεξ. Π.

Πέμπτη 13 Αυγούστου 2020

Μεταλλείο Μαγνησίτη (Λευκολίθου) Μυτιλήνης Αποστολίδη Άλεξ. Π.

Βιομηχανικό Δελτίο Απογραφής - Ομάδα ΒΙ.Δ.Α.

Καταγραφή της ελληνικής βιομηχανικής κληρονομιάς.

Όνομα: Μεταλλείο Μαγνησίτη (Λευκολίθου) Μυτιλήνης Αποστολίδη Άλεξ. Π.

Είδος: Βιομηχανία

Αρχική Χρήση: Ορυχείο/Μεταλλείο

Εξοπλισμός: Σώζονται ελάχιστα

Κατάσταση: Ερείπιο

Επανάχρηση: -

Περιοχή: Βασιλικά

Πληροφορίες:

«Ο λευκόλιθος είναι ένα ορυκτό, που χρησιμοποιήθηκε σαν πυρίμαχο υλικό για κατασκευή μητρών τηλεβόλων και άλλων όπλων, για πυρότουβλα και άλλες ειρηνικές χρήσεις.

Το καλοκαίρι του 1924 περιόδευσε στη λεσβιακή ύπαιθρο ο γεωλόγος, και μετά από πολλά χρόνια καθηγητής της Γεωπονικής Σχολής, Ηλίας Παρασκευαΐδης, ο οποίος μεταξύ άλλων επεσήμανε και υπέδειξε την ύπαρξη λευκόλιθου στην περιοχή Μικρής Λίμνης των Βασιλικών. Την εκμετάλλευση του κοιτάσματος αποφάσισε ο δραστήριος και θαρραλέος Βολιώτης επιχειρηματίας και γεωπόνος Αλέξανδρος Αποστολίδης και έστησε το μεταλλείο του το 1928. Το μεταλλείο μετέφερε το εξορυσσόμενο μετάλλευμα με «ντεκοβίλ» βαγονέτα μέχρι το χώρο καθαρισμού του, κάτω από την οδική αρτηρία Μυτιλήνης-Βασιλικών-Πολιχνίτου, μέσα στον υπάρχοντα πευκώνα, στον οποίο βρίσκονταν και οι στοές του. Για την υπερκέραση του δρόμου, αλλά και για την ευκολότερη και ταχύτερη μεταφορά του μεταλλεύματος, στήθηκε εναέριος δρόμος με σιδερένιους πυλώνες και συρατόσχοινα μέχρι την αποβάθρα που κατασκευάσθηκε στην Αχλαδερή, κοντά στη βυθισμένη στα νερά του κόλπου Καλλονής αρχαία Πύρρα και στη θέση «Άγιος Παύλος», όπου βρίσκεται το ομώνυμο παραλιακό εξωκκλήσι. Αυτό έγινε το 1936. Κι όπως φαίνεται από το σωζόμενο φάκελο αποδείξεων του Αρχείου του μεταλλείου τότε αποζημίωσαν κτηματίες στις θέσεις «Λίβροχο», «Γαϊδουροράχη», «Μάκρη» και αλλού, όθε πέρασε ο Εναέριος ή όπου έκοψαν για ξυλεία δέντρα. Τον Ιούνιο του 1936 έρχεται από τον Πειραιά η γραμμή Ντέκοβιλ.

Τον Μάρτιο του 1936 ξεκινούν απεργίες των μεταλλωρύχων εργατών του Σωματείου «Ομόνοια» και γίνονται δίκες. Για να καλυφθούν οι ανάγκες σε πιο ειδικευμένους μεταλλωρύχους, ο Κ. Μπαλαμπάνης ως εντολέας του μεταλλείου φέρνει εργάτες από την Κύμη της Ευβοίας, όπου υπήρχαν ήδη ορυχεία και σχετική πείρα. Μιναδόρους φέρνουν από το Τσαγκλί της Θεσσαλίας.

Το μεταλλείο δεν άργησε να αποκτήσει πολλές στοές: την Κεντρική, που έφτανε σε βάθος 50 μ. σε οκτώ επίπεδα, με οριζόντιες στοές μήκους 200B250μ. Σε μία από αυτές συνάντησαν ένα υπόγειο ποτάμι και την έκλεισαν ευτυχώς χωρίς θύματα. Άλλες στοές ανοίχθηκαν στις θέσεις Φιρές, Παλαιού Φιρέ, Ραχίδας, Τσαμουρά, Αξιωτάκη, Σπαθαριώτη και Συνοικισμού. Εξορυκτικές εργασίες γίνονταν, επίσης, στις περιοχές Κάτω Μπαχαρώματα, Μπαρτσή, Κρυονέρι και Πηγάδια. Το μεταλλείο δούλευε και με τρεις βάρδιες και φόρτωνε νυχθημερόν το μετάλλευμα με φορτηγίδες στα ατμόπλοια, πολλές φορές και τις Κυριακές και τις γιορτές. Εργάζονταν σε αυτό εκατοντάδες εργάτες και εργάτριες, που έφτασαν τον αριθμό των 700. Οι ειδικότητες εργατών και τεχνιτών που αναφέρονται στα σωζόμενα έγγραφα είναι μιναδόροι, πιστολαδόροι, παζαδόροι, βαριοκόποι, σιδηροδρομίτες, μηχανικοί σιδηρουργείου, εργάτες Εναερίου και μακαράδες. Η παραγωγή λευκόλιθου ξεκίνησε από κάποιες δεκάδες τόνων ημερησίως και συνεχώς αυξανόταν για να καλύπτει τη μεγάλη ζήτηση και να υπερνικιέται ο ανταγωνισμός, ιδίως ο τοπικός, που εμφανίσθηκε στην ίδια περιοχή με άλλα δύο μεταλλεία (του Σκαλιστήρη και του Ακύλα), τα οποία διοχέτευαν τα μεταλλεύματά τους από τις «σκάλες» τους στην Αχλαδερή το ένα και στη σκάλα Πολιχνίτου το άλλο. Του Ακύλα παρήγε «καμένο» σε φούρνο λευκόλιθο, δηλαδή σκόνη έτοιμη για χρήση. Του Αποστολίδη φόρτωνε μόνο «ωμό» λευκόλιθο, δηλαδή καθαρισμένο και σε τεμάχια, που ο παραλήπτης «έψηνε» ή κονιορτοποιούσε. Ο Αποστολίδης που διοικούσε την επιχείρησή του αυτή συνήθως μακρόθεν από τον Βόλο, όπου είχε τα γραφεία του, ασκούσε συνεχή και αποτελεσματικό έλεγχο επικοινωνώντας με το διευθυντή του μεταλλείου του με τηλεγραφήματα, αλληλογραφία και ειδικούς απεσταλμένους. Ζητούσε από το διευθυντή Λάμπρου και του έστελνε ταχυδρομικώς δείγματα λευκόλιθου για έλεγχο και γνωμοδότηση.

Από τις καταστάσεις ημερομισθίων του Αυγούστου 1938 φαίνεται το εργατικό δυναμικό και οι στοές στις οποίες αυτό εργαζόταν. Παράλληλα, βέβαια, υπήρχαν εργάτες και στα άλλα συνεργεία, σιδηρουργοί, μαραγκοί, κτίστες κλπ. Παράλληλα, στη διαλογή του λευκόλιθου δούλευαν στην κεντρική γαλαρία 26 εργάτες, στον Παλιό Φιρέ 4, στα Κάτω Μπαχαρώματα 16 και στου Σπαθαριώτη 29. Στα συνεργεία, τέλος, εργάζονταν 43 ειδικευμένοι τεχνίτες. Σύνολο 585 εργάτες!

Οι συνθήκες εργασίας ήταν βέβαια σκληρές αλλά δεν συγκρίνονταν με του παρελθόντος. Στο μεταλλείο των Βασιλικών οι στοές είναι τέτοιων διαστάσεων που μέσα τους χωρούν να κινούνται πάνω σε ράγες βαγονέτα μισού τόνου και στη δεκαετία του 1970 αυτοκινούμενος «φορτωτής». Ο αερισμός τους ήταν καλός με «ξετρύπια», που και σήμερα μετά την εγκατάλειψη δεκαετιών, όταν στέκεσαι στην είσοδο της κεντρικής γαλαρίας αισθάνεσαι να βγαίνει από αυτή ένα συνεχές ψυχρό ρεύμα αέρα. Όπου δεν υπήρχαν ανοίγματα, ο εξαερισμός και η έξοδος της δημιουργούμενης σκόνης γινόταν με μηχανήματα-κομπρεσέρ αναρρόφησης. Με μηχανές, επίσης, τραβούσαν και τα νερά, όπου αυτά παρουσιάζονταν.

Οι τρεις βάρδιες μοίραζαν το χρόνο εργασίας στον προβλεπόμενο από την εργατική νομοθεσία και η ασφάλιση των εργατών γινόταν στο «Ταμείο Μεταλλευτών» και στη δεκαετία του 1950 στο ΙΚΑ, τότε δηλαδή που άνοιξαν γραφεία του στον Πολιχνίτο. Έτσι οι εργάτες είχαν ιατροφαρμακευτική περίθαλψη και μετά τη συμπλήρωση των καθορισμένων ενσήμων σύνταξη. Πάρα πολλοί κάτοικοι των Βασιλικών σήμερα είναι συνταξιούχοι του ΙΚΑ από εργασία τους στο μεταλλείο λευκόλιθου. Ο απλός εργάτης έπαιρνε 22.000 που αυξάνονταν σε 26.000, 35.000 και 40.000, αν είχε ειδικότητα. Ο σιδηρουργός έπαιρνε 45.000 κι ο εργοδηγός (Δ. Νίνος) 75.000. Ο γραμματέας του μεταλλείου Ευγ. Καράγγελος έπαιρνε 500.000 κι ο μηχανικός Ι. Βαλτάς 750.000 (ημερομίσθιο προτού βέβαια κοπούν τα τρία μηδενικά από τα χαρτονομίσματα).

Οι νέοι, παιδιά μάλλον, 15 και 16 χρονών που δούλευαν στο μεταλλείο μαζί με τους πεπειραμένους τεχνίτες κι όλο το εργατικό δυναμικό εξάγουν, καθαρίζουν και προωθούν στην αποβάθρα του Αγίου Παύλου πολύ μεγάλες ποσότητες λευκόλιθου. Εκατοντάδες τόνους κάθε μήνα και χιλιάδες το χρόνο.Το 1938 (όπως φαίνεται από έγγραφο της 18/4/1938) η ημερήσια παραγωγή ήταν 30 τόνοι λευκόλιθου που καθαρίζονταν από 60 εργάτριες, ενώ άλλοι εργάτες τον φόρτωναν στα βαγονέτα του εναέριου συστήματος μεταφοράς. Μαζί με τα υπάρχοντα αποθέματα στη σκάλα του Αγίου Παύλου συγκεντρώνονταν κάθε μέρα 40 έως 50 τόνοι. Το φορτηγό ατμόπλοιο που κατέφθανε φορτωνόταν με φορτηγίδες με 1.030 έως 1.900 τόνους, «σότο πανιόλο». Η αλήθεια είναι ότι η παραγωγή είναι μεγάλη και τα επόμενα χρόνια, ιδίως όταν εκσυγχρονίστηκε και βελτιώθηκε ο μηχανικός του εξοπλισμός, τα μέσα και οι μέθοδοι. Τον Ιούνιο του 1952 εξορύσσονται 818 τόνοι λευκόλιθου, τον Ιούλιο 903, τον Αύγουστο 876 και το Σεπτέμβριο 849, που εξάγονται πάντα από τη σκάλα Αγίου Παύλου στη Λυβέκη της Δυτικής Γερμανίας στη Βαλτική θάλασσα. Προπολεμικά και κατά τη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου πολέμου, προτού βέβαια η Ελλάδα κατακτηθεί από τους Γερμανούς, ο λευκόλιθος εξαγόταν στα αγγλικά λιμάνια, ιδίως του Μάντσεστερ, του Κάρντιφ και του Λίβερπουλ.

Το σχέδιο Μάρσαλ του 1948 ενίσχυσε με την αφειδώς παρεχόμενη «Αμερικανική βοήθεια» και το μεταλλείο του Αποστολίδη, που άρχισε να έχει ανάγκη κεφαλαίων. Το 1952 το μεταλλείο με εγγύηση τα επί και εντός του εδάφους μηχανήματα συνάπτει «βιομηχανικό» δάνειο 400.000.000 δραχμών. Οι εμπορικές συνθήκες έχουν μεταβληθεί και η ευρωστία της επιχείρησης ανήκει στο παρελθόν. Το δάνειο την κράτησε σε λειτουργία άλλη μια διετία. Μετά έκλεισε. Ξανάνοιξε το 1974, αλλά δούλευε με διάφορα δάνεια και εκ διαλειμμάτων.»

Πηγή: Από τη θαυμάσια και λεπτομερέστατη εργασία του Παναγιώτη Παρασκευαΐδη, «Εγκαταλειμμένα μεταλλεία Λέσβου»: Το μεταλλείο λευκόλιθου των Βασιλικών

Στην περιοχή υπήρχαν άλλες τρεις εταιρείες που εκμεταλλεύονταν τα κοιτάσματα Λευκολίθου:
1.Του ∆ηµήτριου Σκαλιστήρη, βρισκόταν στη θέση Ραχίς, σε µικρή απόσταση νότια
του µεταλλείου Αποστολίδη. Η εκµετάλλευση γινόταν µε στοές και η εξόρυξη µε αερόσφυρες. Το µετάλλευµα µεταφερόταν µε φορτηγά από αµαξιτή οδό 6 χλµ. µέχρι την αποβάθρα φόρτωσης στη θέση Πύρρα στον Κόλπο της Καλλονής. (βλέπε χάρτη στο τέλος)
2. του Βίκτορα Ακύλα, µικρότερο από τα δύο προηγούµενα, βρισκόταν δυτικά του χωριού Βασιλικά, και χρησιµοποιούσε ως σκάλα φόρτωσης τη Σκάλα Πολιχνίτου, που βρισκόταν σε απόσταση 16 χλµ.
3. Του Εμμ. Τραγάκη, στη θέση Βουβάρι, σε απόσταση 3 χλµ. από την παραλία Πύρρα του κόλπου Καλλονής. Ο Τραγάκης ήταν και ιδιοκτήτη ελαιοτριβείου το 1920 στο Πλωµάρι. Το µεταλλείο του Τραγάκη πρέπει να είχε εγκαινιάσει τη λειτουργία του γύρω στο 1928-1930, το 1933 όµως αργούσε. Ξανάρχισε την εκµετάλλευση το 1936 και τη διατήρησε µέχρι το ξέσπασµα του πολέµου.

Πηγή: Θεόφιλος Πατσάς, Μεταλλεία Λευκολίθου, http://www.vasilika-lesvos.gr/pdf/metalia.pdf

Βιβλιογραφία-Πηγές:

Παναγιώτη Παρασκευαΐδη, «Εγκαταλειμμένα μεταλλεία Λέσβου»: Το μεταλλείο λευκόλιθου των Βασιλικών, Πρακτικά Επιστημονικού Συνεδρίου, Ιστορικά Μεταλλεία στο Αιγαίο 19ος και 20ος αιώνας (Μήλος, 3-5 Οκτωβρίου 2003), Πολιτιστικό Ίδρυμα Ομίλου Πειραιώς, Αθήνα Ιούλιος 2005

http://pandektis.ekt.gr/

http://photodentro.edu.gr/

https://www.academia.edu/

Αρχείο φωτογραφιών Κώστας Ζερμπίνος

http://www.vasilika-lesvos.gr/pdf/metalia.pdf

Όνομα καταγραφέα*: Κώστας Ζερμπίνος, Μαριλένα Βακαλοπούλου

Ημερομηνία καταγραφής**: 23/7/2020

* αυτός που εντόπισε/φωτογράφισε/αποδελτίωσε/κλπ.

**ημερομηνία που έγινε η καταγραφή/φωτογράφηση/αποδελτίωση/κλπ.

***οι φωτογραφίες και οι χάρτες συμπληρώνονται εκτός δελτίου και κάτω από αυτό.

Ευχαριστούμε για τη συνεισφορά σας στην καταγραφή της ελληνικής βιομηχανικής κληρονομιάς

Το κτίριο γραφείων
φωτ.αρχείο: Κώστας Ζερμπίνος_23/7/2020

Απομεινάρια του εναέριου σιδηροδρόμου
φωτ.αρχείο: Κώστας Ζερμπίνος_23/7/2020

Το μηχανοστάσιο του εναέριου σιδηροδρόμου
φωτ.αρχείο: Κώστας Ζερμπίνος_23/7/2020

φωτ.αρχείο: Κώστας Ζερμπίνος_23/7/2020

φωτ.αρχείο: Κώστας Ζερμπίνος_23/7/2020

Ξύλινα κιβώτια με δείγματα λευκολίθουφωτ.αρχείο: Κώστας Ζερμπίνος_23/7/2020

φωτ.αρχείο: Κώστας Ζερμπίνος_23/7/2020

Δελτίο εξαγωγής. Τεκμηριωτής Μαρία Μαυροειδή
πηγή: http://pandektis.ekt.gr/

Το κτήριο γραφείων του ορυχείου λευκολίθου Αποστολίδη_2003.Τεκμηριωτής Μαρία Μαυροειδή
πηγή: http://pandektis.ekt.gr/

Το μηχανοστάσιο του εναερίου σιδηροδρόμου του ορυχείου λευκολίθου Αποστολίδη_2003Τεκμηριωτής Μαρία Μαυροειδή
πηγή: http://pandektis.ekt.gr/

Ο εναέριος σιδηρόδρομος του ορυχείου λευκολίθου Αποστολίδη_2003Τεκμηριωτής Μαρία Μαυροειδή
πηγή: http://pandektis.ekt.gr/

Τμήμα του μηχανισμού του εναερίου σιδηροδρόμου του ορυχείου λευκολίθου Αποστολίδη_2003Τεκμηριωτής Μαρία Μαυροειδή
πηγή: http://pandektis.ekt.gr/

Το τέρμα του εναερίου σιδηροδρόμου του ορυχείου λευκολίθου Αποστολίδη_2003Τεκμηριωτής Μαρία Μαυροειδή
πηγή: http://pandektis.ekt.gr/

Ξύλινα κιβώτια με δείγματα λευκολίθου ποικίλων διαστάσεων και ποιοτήτων από το ορυχείο λευκολίθου Αποστολίδη_2003 Τεκμηριωτής Μαρία Μαυροειδή
πηγή: http://pandektis.ekt.gr/