ΚΡΑΤΙΚΑ ΕΡΓΟΣΤΑΣΙΑ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑΣ ΞΥΛΟΥ (ΣΤΡΩΤΗΡΩΝ) ΣΤΗΝ ΠΙΕΡΙΑ

Σάββατο 2 Μαΐου 2020

ΚΡΑΤΙΚΑ ΕΡΓΟΣΤΑΣΙΑ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑΣ ΞΥΛΟΥ (ΣΤΡΩΤΗΡΩΝ) ΣΤΗΝ ΠΙΕΡΙΑ

Βιομηχανικό Δελτίο Απογραφής - Ομάδα ΒΙ.Δ.Α.

Καταγραφή της ελληνικής βιομηχανικής κληρονομιάς.

Όνομα: ΚΡΑΤΙΚΑ ΕΡΓΟΣΤΑΣΙΑ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑΣ ΞΥΛΟΥ (ΣΤΡΩΤΗΡΩΝ) ΣΤΗΝ ΠΙΕΡΙΑ

Είδος: Βιομηχανία

Αρχική Χρήση: Εργοστάσια ξυλείας

Εξοπλισμός: Σώζεται μερικώς και στα δύο

Κατάσταση: Εγκαταλελειμμένα

Επανάχρηση: -

Περιοχή: 1_ΣΚΟΤΕΙΝΑ (ΜΟΡΝΑ) 2_ΛΙΜΗΝ ΛΙΤΟΧΩΡΟΥ ΠΙΕΡΙΑΣ

Πληροφορίες:

Η Πιερία είναι ιστορικά συνδεμένη με το δασικό στοιχείο. Σε όλη τη διάρκεια των ιστορικών χρόνων μέχρι και τις αρχές του 20ου αιώνα, το μεγαλύτερο τμήμα της Πιερίας καλύπτονταν από πλούσια δάση, τα οποία αποτέλεσαν πηγή πλούτου για τους κατοίκους της (Αναγνωστόπουλος, 1971· Κωτούλας, 1989· Παντερμαλής, 1999· Κουρουζίδης, 2001). Μέχρι την απελευθέρωση του 1912 δεν γίνονταν ορθολογική εκμετάλλευση του δασικού πλούτου της Πιερίας, εξαιτίας της έλλειψης δασοπονικής στρατηγικής από την Οθωμανική διοίκηση. Μετά την απελευθέρωση και τη μικρασιατική καταστροφή, η εκχέρσωση δασικών εκτάσεων για τη γεωργική αποκατάσταση των προσφύγων, η υπερβόσκηση, οι παράνομες ξυλεύσεις και οι πυρκαγιές από φυσικά ή ανθρωπογενή αίτια (εμπρησμοί για τη δημιουργία βοσκοτόπων, πόλεμοι κλπ) ήταν οι βασικές αιτίες της συρρίκνωσης των δασικών εκτάσεων μέχρι το πρώτο μισό του 20ου αιώνα.

Κατά τη δεκαετία του 1930 και μεταπολεμικά, παρατηρείται μεγάλη ανάπτυξη στον τομέα επεξεργασίας του ξύλου στην Πιερία, συνέπεια της αντίστοιχης προόδου που σημείωσε η ελληνική δασοπονία, με την εγκατάλειψη του παραδοσιακού συστήματος διαχείρισης με ενοικιαστές και τη δημιουργία Δασαρχείων πρότυπης δασοπονίας. Παράλληλα παρουσιάζεται έντονο κρατικό ενδιαφέρον για εκσυγχρονισμό των υποδομών (δασικών δρόμων, φυτωρίων, μηχανισμών επιτήρησης κ.λπ.) και την κατασκευή εργοστασίων επεξεργασίας του ξύλου. Κατασκευάζονται έτσι στα τέλη της δεκαετίας του ’30 στην Πιερία δύο πρότυπες για την εποχή τους μονάδες επεξεργασίας ξύλου. Το εργοστάσιο στρωτήρων στα Σκοτεινά (Μόρνα) Πιερίων και το εργοστάσιο εμποτισμού των Ελληνικών Σιδηροδρόμων (ΣΕΚ) στην Κατερίνη. Μετά τον πόλεμο, στα μέσα της δεκαετίας του ’60 λειτούργησε η μεγάλη μονάδα επεξεργασίας ξύλου στο Λιτόχωρο, η οποία αντικατέστησε τη μονάδα της Μόρνας.

Σύμφωνα με μελέτες που εκπονήθηκαν το διάστημα 1929 – 30, η επιλογή της Πιερίας για την ίδρυση των πρότυπων μονάδων οφείλεται στην ύπαρξη σιδηροδρομικού δικτύου και θαλάσσιας διεξόδου σε περίπτωση ανάγκης, στη διαπιστωμένη ύπαρξη υπόγειων υδάτων σε μικρό βάθος στην Κατερίνη, τα οποία ήταν αναγκαία για τη διαδικασία εμποτισμού, στην κεντρική θέση της περιοχής σε σχέση με την προβλεπόμενη εκμετάλλευση των δασών οξυάς Μακεδονίας – Θεσσαλίας και στην ύπαρξη του πλούσιου δασικού συμπλέγματος Σκοτεινών – Φτέρης – Λιβαδίου (Κοκκίνης, 1947-1949).

Πηγή : Νικόλαος Γραίκος, Σχολικός Σύμβουλος Π/βάθμιας Εκπ/σης Πιερίας , Γεώργιος Περδίκης, Υπεύθυνος Περιβαλλοντικής Εκπ/σης Δ/βάθμιας Εκπ/σης Πιερίας, «Δάσος, Ξύλο και Βιομηχανία στην Πιερία». Αξιοποιώντας τη Βιομηχανική Αρχαιολογία για την Παραγωγή Εκπαιδευτικού Υλικού Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης.

Σήμερα είναι ένα χωριό "φάντασμα"… Την εποχή, όμως, που ο Ιωάννης Μεταξάς έλεγε το ΟΧΙ στους Ιταλούς και μέχρι το 1966, η Μόρνα ή αλλιώς Σκοτεινά του Νομού Πιερίας, έσφυζε από ζωή. Σε αυτό συνέβαλε, το γεγονός ότι στην περιοχή λειτουργούσε το Κρατικό Εργοστάσιο Επεξεργασίας Ξύλου, ή αλλιώς «Πανεπιστήμιο Δασών», όπως το αποκαλούσαν με καμάρι οι κάτοικοι της περιοχής.

Ο σημερινός Νομάρχης Πιερίας, κ. Γεώργιος Παπαστεργίου, διεκδικεί την παραχώρηση του παλαιού εργοστασίου της Μόρνας, από το υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων, στη Νομαρχία Πιερίας ή στο Δήμο Πέτρας. Επιθυμία του είναι να σωθεί ότι απέμεινε από το παλαιό εργοστάσιο ξυλείας στο διάστημα των 40 και πλέον χρόνων εγκατάλειψής του και να συντηρηθεί, ώστε να μετατραπεί ο χώρος σε Μουσείο Ξύλου και κέντρο πληροφόρησης για το περιβάλλον. Στόχος είναι να αναδειχθεί ευρύτερα αυτή η περιοχή των Πιερίων, που σήμερα είναι γνωστή περισσότερα λόγω της λειτουργίας του Χιονοδρομικού Κέντρου Ελατοχωρίου.

"Υπάρχουν διάφορα μηχανήματα παλαιού τύπου, όπως μια ατμομηχανή, βαγονάκια μεταφοράς ξυλείας, ένα τρακτέρ Ferguson, μοντέλο του 1936, αλλά και τα πρώτα τρία ξυλοκίνητα αυτοκίνητα που κυκλοφόρησαν στην περιοχή και τα οποία σαπίζουν σήμερα στην ύπαιθρο, τη στιγμή που θα μπορούσαν όλα αυτά να αποτελούν πόλο έλξης επισκεπτών", τόνισε, ο κ.Παπαστεργίου, μιλώντας στο ΑΠΕ-ΜΠΕ.

Επικαλούμενος ότι οι σύγχρονες οικονομικές αντιλήψεις έχουν στρέψει και πάλι τους ανθρώπους προς το φυσικό περιβάλλον και στην αναζήτηση παραδοσιακών στοιχείων πολιτισμού, εναλλακτικών μορφών τουρισμού και βιολογικών προϊόντων διατροφής, επισημαίνει: "Αν αξιοποιήσουμε κι εμείς τον τοπικό φυσικό και πολιτιστικό πλούτο, θα δημιουργηθούν σημαντικές ευκαιρίες απασχόλησης για τον ορεινό πληθυσμό της περιοχής".

Το Δασικό σύμπλεγμα μεταξύ Σκοτεινών (Μόρνας)-Λιβαδίου-Φτέρης και Πλατανορέματος στα Πιέρια Ορη, καλύπτει μια έκταση 100.000 στρεμμάτων. Η οξιά του θεωρείται η καλύτερη της Ελλάδας και από τις καλύτερες παγκοσμίως. Δεν είναι τυχαίο, που με την ίδρυση του ελληνικού κράτος, το 1830, η θαλαμηγός του πρώτου Έλληνα βασιλιά, του Όθωνα, κατασκευάστηκε από πιερική ξυλεία, όπως αναφέρεται σε περιηγητικά κείμενα, τα οποία επικαλείται ο καθηγητής-ιστορικός, Γιάννης Καζταρίδης.

Λίγο η ανάγκη των Σιδηροδρόμων του Ελληνικού Κράτους (ΣΕΚ)-όπως ονομαζόταν τότε ο ΟΣΕ- για στρωτήρες στην κατασκευή και τη συντήρηση του δικτύου τους, λίγο η δημοφιλία της οξιάς του συγκεκριμένου πιερικού Δασικού Συμπλέγματος ήταν που έκαναν τον Ιωάννη Μεταξά να αποφασίσει την ίδρυση Κρατικού Εργοστασίου Επεξεργασίας Ξύλου, στη Μόρνα. Στα χρόνια της λειτουργίας του, σε αυτό βρήκαν εργασία χιλιάδες πολίτες. Λίγα χρόνια αργότερα, το 1956, το υπουργείο Εμπορίου, επί πρωθυπουργίας Κωνσταντίνου Καραμανλή, αναγνωρίζοντας τη σημαντική συμβολή του εργοστασίου της Μόρνας στην εθνική οικονομία, απένειμε στους ανθρώπους του Χρυσό Μετάλλιο, στο πλαίσιο της Διεθνούς Έκθεσης Θεσσαλονίκης (ΔΕΘ).

Τα χρόνια εκείνα, δούλευαν μέσα στο εργοστάσιο ξύλου περίπου 100 άτομα και κάποιες εκατοντάδες ακόμη έξω στο δάσος, "οι οποίοι και πληρώνονταν με το ποσό των 50 δραχμών", σύμφωνα με μαρτυρία του Γυμνασιάρχη Κατερίνης, Κ. Κατανά, γιου οικογένειας που έζησε στην περιοχή στα χρόνια λειτουργίας του εργοστασίου : "Θυμάμαι, παιδάκι τότε εγώ, ότι με τη λειτουργία του εργοστασίου στην Μόρνα, γινότανε το αδιαχώρητο από κόσμο», αφηγείται ο κ. Κατανάς, προσθέτοντας: «Δεν είναι τυχαίο που από το 1926 που πρωτοκατοικήθηκε η Μόρνα και μέχρι το 1938, οι κάτοικοι δεν ξεπερνούσαν τους 200, ενώ από την έναρξη λειτουργίας του εργοστασίου και μετά οι κάτοικοί της ξεπερνούσαν τους 2.000".

Πηγή : Μόρνα: Ζωή στο ''χωριό-φάντασμα''

Η Πιερία διαθέτει ιδιαίτερα πλούσια και παραγωγικά δάση από την αρχαιότητα ακόμα. Κατά τη δεκαετία του ΄30 και μεταπολεμικά παρατηρείται μεγάλη ανάπτυξη στον τομέα επεξεργασίας ξύλου. Κατασκευάζονται έτσι, στα τέλη της δεκαετίας του ΄30 δύο πρότυπες για την εποχή μονάδες επεξεργασίας ξύλου. Το εργοστάσιο στρωτήρων στα Σκοτεινά (Μόρνα) και το εργοστάσιο εμποτισμού των Ελληνικών Σιδηροδρόμων (ΣΕΚ) στην Κατερίνη (Γραίκος, 2010). Στα μέσα της δεκαετίας του ΄60 λειτούργησε η μεγάλη μονάδα επεξεργασίας ξύλου στο Λιτόχωρο, η οποία αντικατέστησε τη μονάδα στη Μόρνα. Το δάσος των Πιερίων έχει υποστεί την τελευταία 30ετία υλοτομίες σε υπέρμετρο βαθμό με βάση διαχειριστικές μελέτες που αποβλέπουν στην εξοικονόμηση όσο το δυνατόν περισσότερης ξυλείας κάθε χρήσης και δεν στοχεύουν στην ζωτική λειτουργία, την αειφορία του δασικού περιβάλλοντος.

Πηγή: Διαμαντή Α., Αλμπανάκης Κ., Μουρατίδης Α., Βουβαλίδης Κ., «Σύγχρονες
φυσικές και ανθρωπογενείς διεργασίες που συντελούν στη διαμόρφωση της παράκτιας
ζώνης της Πιερίας και στην αξία του τοπίου της ευρύτερης περιοχής»,
Τομέας Φυσικής και Περιβαλλοντικής Γεωγραφίας, Τμήμα Γεωλογίας,
Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, Θεσσαλονίκη.

Βιβλιογραφία-Πηγές:

Νικόλαος Γραίκος, Σχολικός Σύμβουλος Π/βάθμιας Εκπ/σης Πιερίας , Γεώργιος Περδίκης,
Υπεύθυνος Περιβαλλοντικής Εκπ/σης Δ/βάθμιας Εκπ/σης Πιερίας, «Δάσος, Ξύλο και Βιομηχανία
στην Πιερία». Αξιοποιώντας τη Βιομηχανική Αρχαιολογία για την Παραγωγή Εκπαιδευτικού
Υλικού Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης.

Μόρνα: Ζωή στο ''χωριό-φάντασμα''

Διαμαντή Α., Αλμπανάκης Κ., Μουρατίδης Α., Βουβαλίδης Κ., «Σύγχρονες φυσικές και
ανθρωπογενείς διεργασίες που συντελούν στη διαμόρφωση της παράκτιας ζώνης της Πιερίας
και στην αξία του τοπίου της ευρύτερης περιοχής», Τομέας Φυσικής και Περιβαλλοντικής
Γεωγραφίας, Τμήμα Γεωλογίας, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, Θεσσαλονίκη.

ΕΡΓΟΣΤΑΣΙΟ ΕΜΠΟΤΙΣΜΟΥ ΣΤΡΩΤΗΡΩΝ Σ.Ε.Κ. / Ο.Σ.Ε.

Η ΜΟΡΝΑ ΚΑΤΑΚΤΗΘΗΚΕ ΠΟΔΗΛΑΤΙΚΑ

Έρημα Χωριά

«Προσοχή, Κίνδυνος Θάνατος». Ο οικισμός «φάντασμα» με τον ένα κάτοικο καταρρέει.
Κάποτε εκεί λειτουργούσε το φημισμένο Κρατικό Εργοστάσιο Επεξεργασίας Ξύλου...

Σκοτεινά Πιερίας (Μόρνα)

Όνομα καταγραφέα*: ΗΡΑΚΛΗΣ ΦΑΣΟΥΡΑΚΗΣ, ΒΑΣΙΛΗΣ ΣΤΑΤΗΡΗΣ, ΘΩΜΑΣ ΝΕΔΕΛΚΟΣ

Ημερομηνία καταγραφής**: 16-12-2017 , 30-04-2020

7* αυτός που εντόπισε/φωτογράφισε/αποδελτίωσε/κλπ.

**ημερομηνία που έγινε η καταγραφή/φωτογράφηση/αποδελτίωση/κλπ.

***οι φωτογραφίες και οι χάρτες συμπληρώνονται εκτός δελτίου και κάτω από αυτό.

Ευχαριστούμε για τη συνεισφορά σας στην καταγραφή της ελληνικής βιομηχανικής κληρονομιάς

1_ΚΡΑΤΙΚΟ ΕΡΓΟΣΤΑΣΙΟ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑΣ ΞΥΛΟΥ (ΣΤΡΩΤΗΡΩΝ) ΣΤΗΝ ΜΟΡΝΑ ΠΙΕΡΙΑΣ

Πηγή : Μόρνα: Ζωή στο ''χωριό-φάντασμα''

Το δάσος έχει δρύες, πλατάνια, καστανιές και οξιές που μάλιστα η φήμη τους για την ποιότητα του ξύλου περνάει ακόμα και τα ελληνικά σύνορα. Φωτογραφία: Γιάννης Μαυρουδής – Sela...
Πηγή : «Προσοχή, Κίνδυνος Θάνατος». Ο οικισμός «φάντασμα» με τον ένα κάτοικο καταρρέει. Κάποτε εκεί λειτουργούσε το φημισμένο Κρατικό Εργοστάσιο Επεξεργασίας Ξύλου...

φωτογραφικό αρχείο κου Β.Στατήρη, 24-06-2019,
Πηγή : Έρημα Χωριά

Πηγή google maps

Μόρνα , φωτο Ηρ.Φασουράκης 16-12-2017

το εργοστάσιο της Μόρνας, φωτο Ηρ.Φασουράκης 16-12-2017

το εργοστάσιο της Μόρνας με το χωριό την απέναντι πλαγιά,
φωτο Ηρ.Φασουράκης 16-12-2017

Μόρνα , φωτο Ηρ.Φασουράκης 16-12-2017

τυπικό σπίτι της Μόρνας , φωτογραφικό αρχείο κου Θ.Νεδέλκου 01-05-2017

Πηγή φωτογραφίας : «Προσοχή, Κίνδυνος Θάνατος». Ο οικισμός «φάντασμα» με τον ένα κάτοικο καταρρέει. Κάποτε εκεί λειτουργούσε το φημισμένο Κρατικό Εργοστάσιο Επεξεργασίας Ξύλου...
"Υπάρχουν διάφορα μηχανήματα παλαιού τύπου, όπως μια ατμομηχανή, βαγονάκια μεταφοράς ξυλείας, ένα τρακτέρ Ferguson, μοντέλο του 1936, αλλά και τα πρώτα τρία ξυλοκίνητα αυτοκίνητα που κυκλοφόρησαν στην περιοχή και τα οποία σαπίζουν σήμερα στην ύπαιθρο, τη στιγμή που θα μπορούσαν όλα αυτά να αποτελούν πόλο έλξης επισκεπτών", τόνισε, ο κ.Παπαστεργίου, μιλώντας στο ΑΠΕ-ΜΠΕ, Πηγή : Μόρνα: Ζωή στο ''χωριό-φάντασμα''

Θέση εργοστασίου στην Μόρνα

==========================================
2_ΚΡΑΤΙΚΟ ΕΡΓΟΣΤΑΣΙΟ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑΣ ΞΥΛΟΥ (ΣΤΡΩΤΗΡΩΝ) ΣΤΟ ΛΙΜΑΝΙ ΛΙΤΙΧΩΡΟΥ ΠΙΕΡΙΑΣ