Κυριακή 19 Απριλίου 2020

ΑΛΥΚΗ ΝΑΞΟΥ

Βιομηχανικό Δελτίο Απογραφής - Ομάδα ΒΙ.Δ.Α.

Καταγραφή της ελληνικής βιομηχανικής κληρονομιάς.

Όνομα: ΑΛΥΚΗ ΝΑΞΟΥ

Είδος: Παραγωγή Αλατος

Αρχική Χρήση: Αλυκές

Εξοπλισμός: Δεν σώζεται

Κατάσταση: Εγκαταλελειμμένο

Επανάχρηση: -

Περιοχή: ΝΑΞΟΣ ΧΩΡΑ

Πληροφορίες:

‘’Η πρώτη γνωστή αναφορά στις αλυκές της Νάξου παραδίδεται, φυσικά, από τον Cristoforo Buondelmondi, ο οποίος, αν και επισκέφθηκε το νησί το 1421, σε μία περίοδο μάλλον ύφεσης, («Σήμερα όμως δεν σταματούν τα όρνια να κράζουν και στους κάμπους και τις κοιλάδες υπάρχουν κοπάδια από αδάμαστα ζώα και πέρδικες.»), δεν παραλείπει να σημειώσει την ύπαρξη αλυκών ή τουλάχιστον της εγκατάστασης αλυκών: «Προς δυσμάς, όταν στρέφεσαι, ορθώνεται μεγαλοπρεπής ναός στον οποίο τοποθετήθηκε το άγαλμα του Απόλλωνα. Εκεί δίπλα, εκτείνεται τόπος για τη συγκομιδή άλατος (…salinarum panditur locus…), που γειτονεύει με ερειπωμένο πύργο».

Τόσο ο φλωρεντινός περιηγητής όσο και οι μεταγενέστεροί του που μνημονεύουν τις αλυκές της Νάξου χρησιμοποιούν την ίδια λέξη, Salinae, Salines, Saline del sale, χωρίς άλλο ιδιαίτερο σχόλιο, κάτι που μας επιτρέπει να υποθέσουμε πως επρόκειτο για οργανωμένη καλλιέργεια σε παράλιες ηλιακές αλυκές, όπου η αποκρυστάλλωση του άλατος, κάτω από συγκεκριμένες καιρικές συνθήκες, επιτυγχάνεται με φυσική εξάτμιση. Στο κείμενο του Buondelmondi υπονοείται και από την περιγραφή του περιβάλλοντος χώρου, και πιο συγκεκριμένα του ερειπωμένου πύργου, αφού η ιστορική έρευνα έχει αποδείξει πως κοντά σε κάθε αλυκή υπήρχε λιμάνι για την εύκολη μεταφορά του προϊόντος, κάστρο ή πύργος για την προστασία της από επιδρομές (είναι χαρακτηριστικό πως ο λόφος της Στελίδας λέγεται και «πύργος») και σε αρκετές περιπτώσεις, ιχθυοτροφείο. Το τελευταίο αυτό στοιχείο μάς επαναφέρει στο Ζωντάριο του 10ου αιώνα και το ενδεχόμενο της ήδη τότε ύπαρξης αλυκής, ενώ επιβεβαιώνεται από τη μαρτυρία τόσο του Luppazzolo όσο και του Tournefort που, αντίστοιχα το 1638 και το 1699, μιλούν παράλληλα για τις αλυκές και το ιχθυοτροφείο της Νάξου.

Οι πληροφορίες για το μέγεθος της παραγωγής του προϊόντος και τον προορισμό του είναι εξίσου έμμεσες και σποραδικές, ενώ πρέπει να ληφθεί υπ’ όψη ότι η καλλιέργεια, όπως κάθε άλλη, ήταν έρμαιο των καιρικών συνθηκών και των ιστορικών συγκυριών. Σύμφωνα με τον J-Cl. Hocquet, ειδικό της ιστορίας της διαχείρισης των αλυκών και του εμπορίου άλατος απο τη Βενετία, η παραγωγή της Νάξου προοριζόταν για την ντόπια κατανάλωση, ίσως και την περιφερειακή, και πάντως η Νάξος δεν αποτελούσε προμηθευτή της Γαληνοτάτης13. Ένα μοναδικό βενετσιάνικο κατάστιχο14 μνημονεύει, σε μία φράση, την αγορά άπαξ αλατιού από τη Νάξο το 1574, για την αξία 1171 δουκάτων και 12 δηναρίων, ποσόν που, grosso modo και με επιφύλαξη, μπορούμε να υπολογίσουμε ότι αντιστοιχούσε σε 8,5 τόνους αλάτι. Οι ελάχιστες άλλες αριθμητικές πληροφορίες που αναφέρονται στην αλατζαλυκή του νησιού - όπως μαρτυρείται στα νοταριακά έγγραφα της εποχής, σε αντιπαράθεση με τη γειτονική ψαραλυκή -, αφορούν αποκλειστικά στον 17ο αιώνα και στο φόρο που το νησί κατέβαλε στους Οθωμανούς για τη λειτουργία και την παραγωγή τους.’’

Απόσπασμα από την δημοσίευση των Μαρία Campagnolo – Ποθητού (Επιμελήτρια του Μουσείου Τέχνης και Ιστορίας της Γενεύης ) & Κωνσταντίνα Ποθητού (φοιτήτριας Φιλολογίας) με τίτλο ΜΑΚΡΥΝΟ ΚΑΙ ΠΡΟΣΦΑΤΟ ΠΑΡΕΛΘΟΝ ΤΩΝ ΑΛΥΚΩΝ ΤΗΣ ΝΑΞΟΥ στα ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΤΟΥ Δ' ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟΥ ΣΥΝΕΔΡΙΟΥ ΜΕ ΘΕΜΑ: "Η ΝΑΞΟΣ ΔΙΑ ΜΕΣΟΥ ΤΩΝ ΑΙΩΝΩΝ" / ΚΩΜΙΑΚΗ 4 - 7 ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΥ 2008

Πηγή : https://orinosaxotis.blogspot.com/2019/06/campagnolo.html

Είχε έκταση περίπου 100 στρεμμάτων . Η έκταση αυτή ήταν χωρισμένη σε 70 μικρά κομμάτια και το καθένα ονομαζόταν αυλή . Η κάθε αυλή χωριζόταν από τις γειτονικές με ένα πρόχωμα . Ο πυθμένας της κάθε αυλής είχε ισοπεδωθεί και στρωνόταν κάθε χρόνο με κύλινδρο . Μια από τις 70 αυλές στα βόρεια της Αλυκής ήταν η μεγαλύτερη και έφερε το όνομα Καζάνι .

Κοντά στο ‘’Καζάνι’’ υπήρχε ένα πηγάδι , το οποίο με ένα αυλάκι γέμιζε νερό της θάλασσας που απείχε περίπου 100 μέτρα . Στο πηγάδι αυτό είχαν τοποθετήσει μια μηχανή που κινούταν με ζώο, αργότερα την αντικατέστησαν με έναν ανεμόμυλο . Τους θερινούς μήνες με τη βοήθεια της μηχανής και αργότερα του ανεμόμυλου , γέμιζαν το ‘’Καζάνι’’ θαλασσινό νερό . Το άφηναν αρκετές μέρες , μετρούσαν πόσο πύκνωσε και όταν πήγανε σε ορισμένη πυκνότητα πάλι η ίδια μηχανή το έβγαζε και το έριχνε σ’ ένα αυλάκι και εν συνεχεία μοιραζόταν μέσα στις άλλες αυλές.

Μέσα στις αυλές , που το νερό αυτό έφτανε όταν γέμιζαν στα 50 εκατοστά , συνεχιζόταν η εξάτμιση του για 10 ακόμα μέρες , στο τέλος έμενε το αλάτι στον πυθμένα της αυλής . Κατόπιν οι εργάτες με τα φτυάρια το μάζευαν και με ειδικά βαγόνια που έσερναν ζώα , το μετέφεραν σε ορισμένο σημείο και το έκαναν σωρό . Ο σωρός με το αλάτι σκεπαζόταν με κεραμίδια για να μη το λιώσει η βροχή . Κατόπιν το έβαζαν σε σακιά και μετά ζώα το μετέφεραν στη Χώρα για να το μπαρκάρουν σε διάφορα μέρη .

Σε αυτή την σκληρή εργασία δούλευαν οι περισσότεροι κάτοικοι του χωριού , νέοι , γέροι και παιδιά . Αυτό συνέβαινε μέχρι το 1940 οπότε και το κράτος αποφάσισε πως το αλάτι της Αλυκής Νάξου έβλαπτε την υγεία των ανθρώπων ……

Οι παραπάνω πολυτιμότατες πληροφορίες συγκεντρώθηκαν και καταγράφηκαν το 1962 από τα παιδιά της Δ Τάξης του Δημοτικού Σχολείου Αγερσανίου Στέφανο Μαϊτό , Σταύρο Μαργαρίτη , Στυλιανή Μαργαρίτου και Ειρήνη Καραμανή και δημοσιεύθηκαν στο περιοδικό ΤΟ ΝΗΣΙΩΤΟΠΟΥΛΟ .

Πηγή : https://orinosaxotis.blogspot.com/2018/03/blog-post_66.html

Διαβάζουμε στο Φ.Ε.Κ. με αριθμό φύλλου 108 της 14^ης Μαΐου 1911 :

΄΄ περί εγκρίσεως των πρακτικών της επαναληπτικής δημοπρασίας περί πενταετούς εργολαβίας της καλλιέργειας και συλλογής των αλάτων της αλυκής Νάξου……. Έχοντας υπόψη τα πρακτικά της κατά την 5^η Μαΐου ενεργηθείσας δημοπρασίας περί πενταετούς εργολαβίας της καλλιέργειας και συλλογής των αλάτων της αλυκής Νάξου , για την οποίο παρουσιαστεί μόνο ένας μειοδότης ο Αντώνιος Ιωαν. Δημητροκάλης , προσενεχθείς με τιμή 11,50 δραχμών τις χίλιες οκάδες παραδιδόμενου άλατος , εγκρίνουμε τα πρακτικά αυτής της δημοπρασίας και καλούμε τον παραπάνω Α. Δημητροκάλη , όπως συμμορφωθεί προς όλους τους όρους της οικείας διακηρύξεως .

Αθήνα 12 Μαΐου 1911

Ο υπουργός

Εμμ. Α. Μπενάκης .

Πηγή : https://orinosaxotis.blogspot.com/2015/12/1911.html

Από το αρχείο του κου Πέτρου Αναματερού

1-Συλλογή Ζερλέντη ΓΑΚ φάκελος 162

Αυτοκρατορικόν φιρμάνιον Αχμέτ τοΰ Γ'. Διαταγή προς τόν Καδήν Νάξου, δπως προστατεύση τον Χριστόδουλον καί τόν Σταμάτην, κατοίκους τής νήσου καί εργάτας τής αυτόσε αλυκής, από τους παρενοχλούντας αΰτοΰς, καθότι, βάσει τοΰ εις χεΐράς των χοτζετίου, οί είρημένοι από τής κατακτήσεως τής νήσου από πατρός εις υιόν διετέλεσαν εργαζόμενοι είς την εν λόγω αλυκήν. Πρωτότυπον (1723 ( = τουρκικόν 1134, Caban, 15).

2-20/1/1821 : Συλλογή Ζερλέντη ΓΑΚ φάκελος 162

Γράμμα Νικολάου Μουρούζη προς τούς επιτρόπους Μπούργου και Κάστρου. Εντέλλεται όπως από 1ης Μαρτίου μέχρι τέλους τοΰ επομένου Φεβρουάριου έκχωρηθώσιν εις τον άρχοντα καμινάρην Γεώργιον Κούμουλον τά δυο μερίδια τής αλυκής και τοΰ κομμερκίου μετά πάντων τών δικαιωμάτων αυτών.

3-Φωνή Νάξου-Πάρου 152 σ. 4, 23/12/1928

Κατά τον τελευταίο στατιστικόν πίνακα, η αλυκή Νάξου παρήγαγε το 1923 τόννους 654 άλατος, το 1924 τόννους 611, το 1925 τόννους 1237, το 1926 τόννους 1432 και το 1927 τόννους 1418.

Φωνή Νάξου-Πάρου 152 σ. 4, 23/12/1928

Βιβλιογραφία-Πηγές:

ΟΡΕΙΝΟΣ ΑΞΩΤΗΣ σταγόνες της ιστορίας της Νάξου, ιστορίες και παραδόσεις της Νάξου

1934 ίδρυση Σωματείου Μεταφορέων Άλατος στο Αγερσανί Νάξου

Θεοδώρα Πετανίδου, "ΑΛΑΣ, Το αλάτι, στην Ευρωπαική Ιστορία και τον Πολιτισμό", εκδ. ΕΛΛΗΝΙΚΕΣ ΑΛΥΚΕΣ Α.Ε., Αθήνα 1977, σελ 80,204,214, 224,226

Αλυκή Νάξου – σενάριο ντοκιμαντέρ [2002]:

Αλυκή Νάξου