Πέμπτη 26 Μαρτίου 2020

ΠΛΙΝΘΟΚΕΡΑΜΟΠΟΙΕΙΟ ΜΑΜΟΥΖΕΛΟΣ

Βιομηχανικό Δελτίο Απογραφής - Ομάδα ΒΙ.Δ.Α.

Καταγραφή της ελληνικής βιομηχανικής κληρονομιάς.

Όνομα: ΠΛΙΝΘΟΚΕΡΑΜΟΠΟΙΕΙΟ ΜΑΜΟΥΖΕΛΟΣ

Είδος: Βιοτεχνία

Αρχική Χρήση: Χημική Βιομηχανία

Εξοπλισμός: Σώζονται Ελάχιστα

Κατάσταση: Σώζεται στην Ψέριμο , Στην Κάλυμνο (?)

Επανάχρηση: -

Περιοχή: ΨΕΡΙΜΟΣ / ΚΑΛΥΜΝΟΣ

Πληροφορίες:

ΤΟ ΦΑΡΆΓΓΙ ΚΑΙ Ο ΦΗΜΙΣΜΈΝΟΣ ΠΗΛΌΣ ΣΤΟΝ ΤΆΦΟ ΨΕΡΊΜΟΥ

Η γειτονική Ψέριμος είναι ένας μικρός παράδεισος με πλούσια και ενδιαφέρουσα ιστορία παρά το μέγεθος της.

Ο Ναός της Αφροδίτης και οι μεταγενέστερες βασιλικές μαρτυρούν ότι στο διάβα του χρόνου ήταν ένα σπουδαίο οικιστικό κέντρο του αιγαιακού χώρου.

Γνώριζα ότι είχε ένα από τα πιο σπουδαία εργοστάσια πηλού όμως αυτό που δεν ήξερα ήταν το Φαράγγι του Τάφου. Η Ψέριμος το 1962-1963 είχε περίπου 400-500 κατοίκους με 90-100 μαθητές. Το κράτος δεν ενδιαφέρθηκε να κρατήσει τότε τους ντόπιους στο νησάκι. Είχε σχολείο ,επειδή όμως έμεινε ένας μόνο δάσκαλος τα παιδιά έφευγαν και πήγαιναν στην Κάλυμνο.

Στην Ψέριμο εκτός από κριθάρι παρήγαγαν και πηλό. Σύμφωνα με τους ντόπιους είχε το καλύτερο υλικό [άργιλο] στα Δωδεκάνησα. Το εργοστάσιο πηλού απασχολούσε 20-30 άτομα. Αρχικά παρήγαγε κεραμίδια και μετά τούβλα που διοχετεύοναν τόσο στην Κάλυμνο όσο και την Κω. Το εργοστάσιο έβγαζε 10-20 τόνους τον μήνα.

Το εργοστάσιο του Μαμουζέλου βρίσκεται στα Μαραθώντα όπου υπήρχε αρχαίος οικισμός, από τον οποίο σώζωνται κάποια μάρμαρα και θεμέλια από μοναστήρια. Αλλωστε το τοπωνύμιο υποδηλώνει την αρχαία ιστορία της περιοχής. Ισως προέρχεται από τον μάραθο [ ή φινόκιο] ένα ποώδες και αρωματικό φυτό που περιέχει αιθέρια έλαια κατά 7% και ήταν γνωστό στην αρχαία Ελλάδα. Ο Πλίνιος έχει αναφέρει 22 από τις φαρμακευτικές ιδιότητες του φυτού.

Η περιοχή δεν είναι απίθανο να έχει κατοικηθεί από τους αρχαίους Κάρες ή Λέλεγες. Εξάλλου η γη του δεινού πολεμιστή Τέρμερου απέχει μόλις 13 χλμ από τον όρμο, ένα από τα καλύτερα φυσικά καταφύγια του Αιγαίου Πελάγους.

Το εργοστάσιο πηλού συναντάται στην Άκρα του Τάφου. Δεν είναι γνωστό άν υπήρχε κάποιος αρχαίος τάφος στην τοποθεσία.

Στα ιζηματογενή έγκοιλα του Τάφου κρύφτηκαν οι Άγγλοι μετά από ναυάγιο στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο.

Μέχρι το 1984 τα κτίρια του εργοστασίου ήταν σε καλή κατάσταση. Στην τοποθεσία λειτούργησαν μικρά καμίνια μεταφερόμενα, όπου παρήγαγαν λαίνια, αγγεία, κά. Το 1920 υπήρχε θολωτή κατασκευή με πυρότουβλα.

Το εργοστάσιο του Μαμουζέλου δούλεψε μέχρι το 1963 αλλά προϋπήρχε από το 1716 και λειτουργούσε υπαίθρια. Η παραγωγή του όμως λόγω των εισαγόμενων είχε πέσει.

Οι Γερμανοί το είχαν κάψει 2 φορές στον πόλεμο επειδή είχαν μάθει ότι κρύβονταν οι Άγγλοι από το ναυάγιο. Στο τέλος οι Γερμανοί πήρανε τον Α.Μαμουζέλο σε στρατόπεδο συγκέντρωσης για 1,5 χρόνια. Η αγγλική κυβέρνηση συμπαραστάθηκε στον παθόντα και του πρότεινε να μεταναστεύσει στην Αγγλία με την οικογένεια του. Όμως αυτός αρνήθηκε ,προτίμησε να μείνει στην Ψέριμο.

Το Φαράγγι του Τάφου [φωτογραφία] πραγματικά είναι εντυπωσιακό. Από αυτό περνούσαν οι εργαζόμενοι για να φτάσουν στην εργαστηριακή μονάδα.Μοιάζει με το στενό πέρασμα που υπήρχε στην Ε.Θέρμη Κω προτού ακόμη καταστραφεί από τις δυνάμεις «ανάπτυξης» του τόπου.

Το φαράγγι στα Μαραθώντα δημιουργήθηκε κατά την διάρκεια ενός πολύ ισχυρού σεισμού. Ποιος θα μπορούσε να ήταν; Κατά πάσα πιθανότητα ο Υπερμέγιστος του Κεραμεικού του 554 μ.Χ, των 7+ βαθμών. Το εκτιμώμενο επίκεντρο του συναντάται περίπου 16 χιλιόμετρα νοτιοανατολικά. Προφανώς η ισχυρή κίνηση από τον σεισμό προκάλεσε παράκτια καθίζηση στο νότιο τμήμα του όρμου, τα ίχνη της ακόμη είναι ορατά. Το γεγονός αυτό είχε ως άμεσο αποτέλεσμα να κοπεί στα δύο ο βράχος και να διαμορφωθεί το σημερινό πέρασμα, το μοναδικό προς το εργοστάσιο του πηλού.

Ο εξαιρετικός πηλός στον Τάφο οφείλεται στο μητρικό πέτρωμα του ακρωτηρίου. Στον δολομίτη που χρησιμοποιείται ευρύτατα ως πυρίμαχο τούβλο για την επένδυση καμίνων, στην παρασκευή φυσικού τσιμέντου και ως δομικό υλικό, στα κτίρια ως διακοσμητική πέτρα και σε πολλές άλλες εφαρμογές.

Ο δολομίτης του Τάφου, ηλικίας 200-100 εκ.ετών,είναι ιζηματογενές ανθρακικό πέτρωμα που μοιάζει με ασβεστόλιθο. Η Γη έχει σταματήσει πια να παράγει αυτό το πέτρωμα. Αυτό που βλέπουμε στην Ψέριμο είναι πέτρωμα που προήλθε από μία αρχαία υποθαλάσσια οροσειρά το οποίο μέσω της διαγένεσης, μετατράπηκε σε δολομίτη.

Ο δολομίτης εκτός από την κεραμική και τα τούβλα χρησιμοποιείται σε λιπάσματα αφού διαλυτοποιείται με βραδύ ρυθμό, ιδιαίτερα στα αλκαλικά εδάφη, χωρίς όμως να μειώνει στο παραμικρό τη θρεπτική ικανότητα και αξία του λιπάσματος.

Επίσης πρέπει να τονιστεί ότι το πέτρωμα είναι φορέας των θρεπτικών στοιχείων ασβεστίου και μαγνησίου, ιδιαίτερα αναγκαίων στα όξινα εδάφη. Στα αλκαλικά εδάφη [π.χ. ορυζώνες] ο δολομίτης δεν αυξάνει το pΗ.

Τελειώνοντας, θα κλείσω με μία ευχή. Να αναγεννηθεί ο εξαίρετος πηλός, ίσως ο καλύτερος του νοτιοανατολικού Αιγαίου και να επαναλειτουργήσει το εργοστάσιο στο νησί. Γιατί όχι, να αναδειχθεί γεωτουριστικά [πάντα με μέτρο] αυτή η πανέμορφη γωνιά του Αιγαίου;

Πηγή : Το «παράδοξο του δολομίτη» της Ψερίμου

Βιβλιογραφία-Πηγές:

Potters and Pottery of Greece

Το «παράδοξο του δολομίτη» της Ψερίμου

Παλιές φωτογραφίες Καλύμνου, Old photos of Kalymnos

Όνομα καταγραφέα*: ΝΙΚΟΛΑΣ ΚΟΥΤΕΛΛΑΣ, Geo Geodifhs, Νίκη Καπελλά, Μάνος Κουτρούλης, Πέτρος Μαμουζέλος, Sev Sisois

Ημερομηνία καταγραφής**: 26-03-2020

7* αυτός που εντόπισε/φωτογράφισε/αποδελτίωσε/κλπ.

**ημερομηνία που έγινε η καταγραφή/φωτογράφηση/αποδελτίωση/κλπ.

***οι φωτογραφίες και οι χάρτες συμπληρώνονται εκτός δελτίου και κάτω από αυτό.

Ευχαριστούμε για τη συνεισφορά σας στην καταγραφή της ελληνικής βιομηχανικής κληρονομιάς

το εργοστάσιο στην Ψέριμο, φωτογραφικό αρχείο κας Νίκης Καπελλά, 2019,
Πηγή : Παλιές φωτογραφίες Καλύμνου, Old photos of Kalymnos

προϊόν από το εργοστάσιο στην Ψέριμο,
φωτογραφικό αρχείο κας Νίκης Καπελλά, 2019Πηγή : Παλιές φωτογραφίες Καλύμνου, Old photos of Kalymnos

το εργοστάσιο στην Ψέριμο,
Πηγή : google maps

Από αριστερά, Γιώργος Μαμουζελλος, Σκεύος Τρικοιλης & Γιώργος Καρπαθάκης,
στο εργοστάσιο πυλου στην Ψέριμο (δεκαετία του 50),
Πηγή : φωτογραφικό αρχείο κου Πέτρου Μαμουζέλου, από την σελίδα στο fb Παλιές φωτογραφίες Καλύμνου, Old photos of Kalymnos