Φάμπρικα Εμπειρίκου, Άνδρος

Βιομηχανικό Δελτίο Απογραφής - Ομάδα ΒΙ.Δ.Α. Καταγραφή της ελληνικής βιομηχανικής κληρονομιάς.

Όνομα: Φάμπρικα Εμπειρίκου

Είδος:     Προβιομηχανικό

Αρχική Χρήση: Αλευρόμυλος

Εξοπλισμός:   Σώζεται μερικώς

Κατάσταση:   Εγκαταλελειμμένο

Επανάχρηση:  -

Περιοχή: Στενιές Άνδρου

Ο μύλος Εμπειρίκου είναι ένας ενδιαφέρων συνδυασμός ατμόμυλου και νερόμυλου και ένα σπάνιο κατάλοιπο της πρώτης φάσης εκβιομηχάνισης στην Ελλάδα. Η «Φάμπρικα», όπως λέγεται μέχρι και σήμερα το συγκρότημα, είναι χτισμένη στην τοποθεσία Πέρα Πάντα, βόρεια της Χώρας, κάτω από το χωριό Στενιές. Ο υδρόμυλος χτίστηκε το 1876 από τον Κων. Εμπειρίκο του Λεονάρδου (1813-1884) για επεξεργασία σίτου που εισήγαγε με δικά του καράβια από τη Ρουμανία. Ο Μύλος του Εμπειρίκου εισήγαγε τη βιομηχανική παραγωγή προϊόντων σίτου στο νησί με τους πολυάριθμους παραδοσιακούς νερόμυλους. Από τη μια συνέβαλε στη συνολική αύξηση της παραγωγής, από την άλλη όμως έγινε αιτία να εγκαταλειφθούν πολλοί μικροί μύλοι.  Η Φάμπρικα λειτούργησε επιτυχώς μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του 1930, όταν μεγάλωσε ο ανταγωνισμός από τους μύλους της Σύρου και του Πειραιά, που οδήγησε στην παρακμή και τελικά στο κλείσιμο του εργοστασίου.  Σε άγνωστη χρονική στιγμή η ιδιοκτησία πέρασε από την οικογένεια Εμπειρίκου στην οικογένεια Γουλανδρή. Ο Μύλος Εμπειρίκου είναι χαρακτηρισμένος ως ιστορικό διατηρητέο μνημείο από το 1991 (ΦΕΚ 495/Β/9-7-1991, Αριθ. ΥΠΠΟ/ΔΙΛΑΠ/Γ/939/27579) σύμφωνα με τις διατάξεις του Ν. 1469/50, μαζί με τον μηχανικό εξοπλισμό του και ζώνη προστασίας 50μ. περιμετρικά του κτηρίου, ως αξιόλογο δείγμα της πρώτης φάσης εκβιομηχάνισης της Ελλάδας.  Το συνολικό εμβαδόν των κτηρίων είναι 1554 τ.μ. και το μέγιστο ύψος φτάνει τα 19,70 μ. Οι φάσεις ανάπτυξης του συγκροτήματος σχετίζονται με τον σταδιακό εκσυγχρονισμό του Μύλου και την επέκταση της γραμμής παραγωγής. Παλαιότερο είναι το μεγάλο πενταόροφο κτήριο με ημερομηνία κατασκευής το 1876. Έχει την τυπολογία μύλου της εποχής: πολυώροφο κτήριο ορθογωνικής κάτοψης με δίρριχτη στέγη και ανοίγματα επαναλαμβανόμενα. Σε αυτό βρίσκεται η μεγάλη όρθια σιδερένια φτερωτή που κινούνταν με υδατόπτωση και ο αλεστικός μηχανισμός με τέσσερα ζεύγη μυλολίθων. Το 1880 ο μύλος γίνεται και ατμοκίνητος. Ο λέβητας και η ατμομηχανή τοποθετούνται σε χωριστά ισόγεια πέτρινα κτίσματα. Η παραγωγή επεκτάθηκε και στα ζυμαρικά σε χρονική στιγμή που δεν έχει προσδιοριστεί. Πάντως σε απογραφή του 1900 αναφέρεται ως ατμόμυλος και μακαρονοποιείο. Το 1912 έγινε ριζική ανακαίνιση κατά την οποία προστέθηκαν κυλινδρομυλικές εγκαταστάσεις και ηλεκτροφωτίστηκε.  Τα κτήρια είναι κατασκευασμένα από ημιλαξευτή πλακοειδή λιθοδομή, κατά το ανδριώτικο πρότυπο. Στις στάθμες των δαπέδων οι τοίχοι ενισχύονται με μεταλλικά αγκύρια. Όλα τα πατώματα των ορόφων ήταν ξύλινα, από κυπαρίσσι. Τα κτήρια καλύπτονταν με ξύλινη στέγη με επικάλυψη κεραμίδια βυζαντινά. Εξωτερικά υπάρχει το παραδοσιακό σαρδελωτό επίχρισμα. Για την κατακόρυφη επικοινωνία των ορόφων υπήρχε μικρή απότομη ξύλινη σκάλα.  Απόσπασμα από την ανάρτηση  Η «Φάμπρικα» της Άνδρου, της  Μαρίας Τσιπουρά, αρχιτέκτονα, ΜΔΕ Συντήρηση & Αποκατάσταση Ιστορικών Κτηρίων & Συνόλων, στο ηλεκτρονικό περιοδικό MONUMENTA. https://www.monumenta.org/article.php?IssueID=5&lang=gr&CategoryID=6&ArticleID=434 Η χήρα Γουλανδρή το 1938 πούλησε τις σύγχρονες μηχανολογικές εγκαταστάσεις στον αλευροβιομήχανο Σπύρο Δάκο από τον Αυλώνα της Αττικής. Η Φάμπρικα λειτούργησε στη συνέχεια για μερικά χρόνια κατά την κατοχή με προβιομηχανικό τρόπο ως υδρόμυλος. Και στη συνέχεια εγκαταλείφτηκε. Το 1972 η στέγη που διατηρείτο σε καλή κατάσταση κάηκε από τα βεγγαλικά της Ανάστασης  και έκτοτε το κτήριο παρέμεινε ασκεπές. Παρά την εγκατάλειψη το μνημείο στέκει χωρίς στατικά προβλήματα αναμένοντας την αποκατάστασή του. Έχει κηρυχτεί διατηρητέο (ΦΕΚ 495/Β/9-7-1991) και έχει ζώνη προστασίας 50 μ. περιμετρικά. https://www.enandro.gr/istoria/340-i-famprika-tou-empeirikou-i-gnorizontas-mian-alli-andro-2.html

Βιβλιογραφία-Πηγές: ·        ΜαρίαςΤσιπουρά, αρχιτέκτονας, ΜΔΕ Συντήρηση & Αποκατάσταση Ιστορικών Κτηρίων & Συνόλων, Η «Φάμπρικα» της Άνδρου, ηλεκτρονικό περιοδικό MONUMENTA. https://www.monumenta.org/article.php?IssueID=5&lang=gr&CategoryID=6&ArticleID=434 ·        https://www.enandro.gr/istoria/340-i-famprika-tou-empeirikou-i-gnorizontas-mian-alli-andro-2.html

Όνομα καταγραφέα*: Μαρία Δανιήλ

Ημερομηνία καταγραφής**: 22-1-2019

* αυτός που εντόπισε/φωτογράφισε/αποδελτίωσε/κλπ. **ημερομηνία που έγινε η καταγραφή/φωτογράφηση/αποδελτίωση/κλπ. ***οι φωτογραφίες και οι χάρτες συμπληρώνονται εκτός δελτίου και κάτω από αυτό. Ευχαριστούμε για τη συνεισφορά σας στην καταγραφή της ελληνικής βιομηχανικής κληρονομιάς

 

Εικ.1, Η Φάμπρικα πριν το 1972. Πηγή: Αρχείο Καμπάνη

Εικ.2, Εξοπλισμός Φάμπρικας, που έχει εναπομείνει.
Πηγή: Μαρία Τσιπουρά, Η «Φάμπρικα» της Άνδρου, ηλεκτρονικό περιοδικό MONUMENTA.

            

Εικ.3, Εξοπλισμός Φάμπρικας, που έχει εναπομείνει.
Πηγή: Μαρία Τσιπουρά, Η «Φάμπρικα» της Άνδρου, ηλεκτρονικό περιοδικό MONUMENTA.

 

Εικ.4, Η Φάμπρικα σήμερα
Πηγή: Μαρία Τσιπουρά, Η «Φάμπρικα» της Άνδρου, ηλεκτρονικό περιοδικό MONUMENTA.

Εικ.5, Η Φάμπρικα σήμερα
Πηγή: Μαρία Τσιπουρά, Η «Φάμπρικα» της Άνδρου, ηλεκτρονικό περιοδικό MONUMENTA.

Εικ.6, Η Φάμπρικα σήμερα
Πηγή: Μαρία Τσιπουρά, Η «Φάμπρικα» της Άνδρου, ηλεκτρονικό περιοδικό MONUMENTA.