ΒΙ.Δ.Α. - ΒΙομηχανικά Δελτία Απογραφής: Καπναποθήκη του «Λατίνου», της οικογένειας Αλλατίνη (5η ΕΛΕΥΘΕΡΟΥΠΟΛΗΣ)

Πέμπτη 7 Ιουνίου 2018

Καπναποθήκη του «Λατίνου», της οικογένειας Αλλατίνη (5η ΕΛΕΥΘΕΡΟΥΠΟΛΗΣ)

Βιομηχανικό Δελτίο Απογραφής - Ομάδα ΒΙ.Δ.Α.

Καταγραφή της ελληνικής βιομηχανικής κληρονομιάς.

Όνομα: Καπναποθήκη του «Λατίνου», της οικογένειας Αλλατίνη
(5^η ΕΛΕΥΘΕΡΟΥΠΟΛΗΣ)

Είδος: Εγκαταστάσεις αποθήκευσης

Αρχική Χρήση: Καπνεργοστάσιο/Καπναποθήκη

Εξοπλισμός: ?

Κατάσταση: Εγκαταλελειμμένο

Επανάχρηση: -

Περιοχή : ΕΛΕΥΘΕΡΟΥΠΟΛΗ ΚΑΒΑΛΑΣ

Πληροφορίες:

ΤΟ ΠΡΆΒΙ ΩΣ ΚΑΠΝΟΎΠΟΛΗ
Η πόλη απέχει 16,5 χιλιόμετρα από την Καβάλα, ήταν από την αρχαία εποχή οδικός κόμβος και οργανώθηκε στη σημερινή θέση τον 9ο αιώνα10. Λόγω του κόμβου, διέθετε από την πρώτη δεκαετηρίδα του 18ου αιώνα πολλά χάνια και εργοστάσιο κατασκευής βλημάτων πυροβόλων όπλων στη σημερινή στοά Νάτσιου, τα οποία μεταφέρονταν από τα λιμάνια της Καβάλας και του Ορφανίου στον ναύσταθμο της Κωνσταντινούπολης. Παράλληλα, λόγω των πολλών νερών της, άκμασε η βυρσοδεψία και η κατασκευή των περίφημων γεμενιών, ελαφρών υποδημάτων απαραίτητων στους πυροσβέστες ή
τουλουμπατζήδες, τα οποία κατέκλυζαν τις αγορές της Κωνσταντινούπολης και της Φιλιππούπολης.
Στα 1877 η πόλη είχε 1.510 χριστιανούς σε σύνολο 2.054 κατοίκων, ενώ ο Σχινάς στα «Οδοιπορικά» που εκδόθηκαν το 1886 αναφέρει 1.600 χριστιανούς, 2.450 Οθωμανούς και 700 τσιγγάνους11. Το 1900, σύμφωνα με τη στατιστική του Кѫнчовъ, είχε 1.250 Τούρκους, 1.100 Έλληνες και 1.200 τσιγγάνους. Η στατιστική Brancoff (ψευδώνυμο του γραμματέα της Βουλγάρικης Εξαρχίας D. Micev) του 1905 αναφέρει ομοίως 1.100 Έλληνες και 1.200 τσιγγάνους, ενώ η στατιστική του Ελληνικού Στρατού του 1911 αναφέρει 1.510 Έλληνες και 544 Οθωμανούς.
Η περιοχή ήταν ευνοϊκή και για την επεξεργασία του καπνού, λόγω του υγρού κλίματός της, που οφειλόταν στα Τενάγη των Φιλίππων, αλλά και στην τοποθεσία της, που βρισκόταν στο άνοιγμα χαράδρας μεταξύ των βουνών Παγγαίου και Συμβόλου, καθώς και στους χειμάρρους που τη διέσχιζαν και οι οποίοι σήμερα έχουν εγκιβωτιστεί. Έτσι, το 1890 το Πράβι ήταν σημαντική καπνούπολη σε άμεση σχέση με την κοντινή Καβάλα, το μεγαλύτερο κέντρο επεξεργασίας καπνού των Βαλκανίων, με κυρίαρχο το σωματείο «Αλληλοβοηθητική αδελφότητα Ντενκτσήδων εν Πραβίω», που κατοικούσαν στον μαχαλά του Τσιάτσικα, πάνω από την οδό Πτολεμαίου.
Οι πρώτες καπναποθήκες του ήταν τριώροφες με τετράριχτες στέγες χτισμένες τη δεκαετία του 1880 (Φανίτσου Κωνσταντίνου στη γωνία Φιλελλήνων και Μ. Αλεξάνδρου, Χέρτζογκ πρώην γραφεία Κωστοπούλου, Μπασματζή σημερινή Νικολάου Γεωργία, Νικολάου Κάππα). Βρισκόταν στις κοίτες των χειμάρρων, ή κοντά τους, γιατί η υγρασία ευνοούσε την καπνεργασία [Σχ. 1,Εικ. 2]. Νέες καπναποθήκες πολυώροφες, μεγαλύτερης κάτοψης, πάντα όμως μονόχωρες, συνήθως με δίριχτες στέγες, κτίστηκαν με το χάραμα του 20ού αιώνα (Βιξ και Τζόλνεϋ, Λατίνου, Ιωάννη Εμμανουηλίδη κλπ.) [Εικ. 2]. Οι καπναποθήκες με τις δίριχτες στέγες είναι κατασκευαστικά πολύ ευκολότερες
και ασφαλέστερες από τις παλιότερες, με δυνατότητα κατασκευής υψηλών και φωτεινών σαλονιών επεξεργασίας. Παράλληλα, απαιτούνται λιγότερα και κοντύτερα ξύλα στην κατασκευή των στεγών τους.
Κατά τους Βαλκανικούς Πολέμους λόχος προσκόπων Μακεδονομάχων απελευθέρωσε το Πράβι στις 17/10/191215, κατελήφθη όμως σε λίγες μέρες, στις 31/10/1912, από τους Βουλγάρους. Μετά τους Βαλκανικούς Πολέμους και την ενσωμάτωση της Μακεδονίας στο ελληνικό χρηματοοικονομικό σύστημα, προκλήθηκε τρομερή οικονομική αναστάτωση. Πολλές εταιρείες της Καβάλας και του Πραβιού πτώχευσαν λόγω απώλειας της βαλκανικής ενδοχώρας και των οικονομικών σχέσεών τους με την Οθωμανική Αυτοκρατορία, τη Γερμανία και την Αυστροουγγαρία, ενώ ορισμένες αναγκάστηκαν να
αναθεωρήσουν τη λειτουργία τους μέσα στα διαφοροποιημένα σύνορα των Βαλκανίων. Το εξαγωγικό εμπόριο όμως σε ποσοστό 75-80% βρισκόταν στα χέρια αλλοδαπών εταιρειών, κυρίως εβραϊκών, αμερικανικών και μονοπωλίων, που απασχολούσαν σε υπεύθυνες θέσεις Εβραίους και Έλληνες.
Μετά την προσαρμογή στα νέα δεδομένα, καινούρια δοκιμασία επεφύλαξε η β΄ βουλγαρική κατοχή των ετών 1916-18, που αφάνισε το Πράβι από τον τύφο, την πείνα, την ομηρία και τον θάνατο των ανδρών στο Κίτσοβο και το Καρναμπάτ, κι όταν αυτή τελείωσε, βρήκε την πόλη πενθούσα και μαυροφορεμένη.
Μετά το 1919 και την πώληση των καπνών στις ξένες αγορές, κυρίως στην Αμερική, το Πράβι γνώρισε κατά τον μεσοπόλεμο μια πρωτόγνωρη οικονομική άνθηση, στην οποία συνέβαλαν αποφασιστικά και οι πρόσφυγες. Υποχρεωτικά μετά τη Συνθήκη της Λωζάνης (24/07/1923) και την ανταλλαγή των πληθυσμών, οι Τούρκοι καπνέμποροι αποχώρησαν και οι καπναποθήκες τους στέγασαν πρόσφυγες ή νοικιάστηκαν από καπνέμπορους κυρίως αμερικανικών συμφερόντων ή Έλληνες. Αυτή την περίοδο η πόλη, ως Ελευθερούπολη πλέον από το 1929, είχε 700-800 καπνεργάτες οι οποίοι κινούσαν κανονικά την αγορά. Οι Πραβινοί καπνεργάτες, όπως και οι Καβαλιώτες, ντύνονταν σαν «λόρδοι» με ωραία «σέμελ» παλτά, μπλε κουστούμια με ύφασμα Αγγλίας, ρεπούμπλικα, ακόμη και γκέτες και άσπρο μεταξωτό κασκόλ.
Δυστυχώς, με την οικονομική κρίση του 1929, πολλοί καπνέμποροι κατέρρευσαν, έγιναν χίλιοι περίπου πλειστηριασμοί και οι καπνεργάτες αναγκάστηκαν να τρώνε σε συσσίτια. Ευτυχώς που παρέμεινε το Πράβι ως συγκοινωνιακός κόμβος και είχε έτσι αρκετή εμπορική κίνηση. Το 1933 οι καπνέμποροι εγκατέλειψαν την κλασική επεξεργασία και εισήγαγαν την τόγκα, κατά την οποία τα φύλλα χωρίζονται μεν ποιοτικά, αλλά τσαλα-
κώνονται στα πατητήρια για να δεματοποιηθούν στο τέλος. Στην τόγκα δούλευαν γυναίκες, ενώ οι άντρες απολύθηκαν. Μετά από απεργίες και καταλήψεις συμφωνήθηκε η ισότιμη συμμετοχή των ανδρών στην τόγκα και η κατοχύρωση του επαγγέλματος.
Κατά τη δικτατορία του Μεταξά πωλήθηκαν με το κλήρινγκ της Γερμανίας όλα τα απούλητα καπνά και το καπνεμπόριο ανέκαμψε. Η άνοδος όμως του Χίτλερ και τα οικονομικά μέτρα σε βάρος των Εβραίων, κυρίως από το 1938, οδήγησαν στον αποκλεισμό των εβραϊκών επιχειρήσεων, το κενό ωστόσο κάλυψαν με επιτυχία οι ελληνικές εταιρείες. Κατά τη γ΄ βουλγαρική κατοχή, που για την Ελευθερούπολη συμπίπτει με τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, η καπνεργασία ουσιαστικά σταμάτησε. Μετά τον πόλεμο το ανατολικό τσιγάρο εκτοπίστηκε από τα αμερικανικά blended με πρόσθετα συστατικά και virginia, που διαδόθηκαν με τα στρατεύματα κατοχής, και τεράστια αποθέματα ανατολικών καπνών παρέμειναν αδιάθετα.
Η χαριστική βολή ήρθε με το Ν. 2348/30-03-1953, με τον οποίο έγινε άρση της κατοχύρωσης του καπνεργατικού επαγγέλματος.

5.2 ΙΔΙΟΚΤΗΣΙΑΚΆ ΣΤΟΙΧΕΊΑ
Είναι γνωστή ως καπναποθήκη του «Λατίνου», της οικογένειας Αλλατίνη. Η μεγάλη αυτή επιχειρηματική οικογένεια της Θεσσαλονίκης συμμετείχε σε μια αυτοκρατορία επιχειρήσεων που ασχολούνταν με ορυχεία, μεγάλες καπνοκαλλιέργειες, εμπόριο καπνού, αλευρόμυλους, μεταξουργεία, εργοστάσιο κεραμιδιών, ζυθοποιία. Ως καπνεμπορική επιχείρηση εγκαταστάθηκε στην Καβάλα το 1850. Η επιχείρηση το 1895 μετασχηματίστηκε στην Commercial Company of Salonica Ltd με έδρα το Λονδίνο, ενώ το 1910 έκτισε στην Καβάλα το τεράστιο παραθαλάσσιο δίδυμο συγκρότημα καπναποθηκών της απέναντι από το σημερινό ξενοδοχείο Ωκεανίς. Τη δεκαετία του 1920, μετά την
αποχώρηση της οικογένειας Αλλατίνη, η πλειοψηφία και η διαχείριση της εταιρείας περιήλθαν στον Ερρίκο Μισδραχή. Η Commercial είναι μία από τις μακροβιότερες εταιρείες της χώρας, με πάνω από εκατόν πενήντα χρόνια συνεχούς παρουσίας στο καπνεμπόριο και με πάνω από εκατόν πέντε χρόνια με την ίδια ονομασία και εταιρική μορφή.
Λόγω της μεγάλης ανάπτυξης του καπνεμπορίου, η εταιρεία επεκτάθηκε και στην Ελευθερούπολη, πιθανόν νοικιάζοντας τη συγκεκριμένη καπναποθήκη. Κατά τη διάρκεια του Α′ Παγκόσμιου Πολέμου, στις 22 και 23/03/1917 αγγλικά αεροπλάνα που εξορμούσαν από το συμμαχικό αεροδρόμιο του Πρίνου βομβάρδισαν το Πράβι διότι υπήρχαν σε αυτό μεγάλα αρτοποιεία και αποθήκες εφοδιασμού που τροφοδοτούσαν τις μονάδες του βουλγαρικού στρατού στο μέτωπο του νότιου Στρυμόνα26. Μία βόμβα εξερράγη μπροστά στην καπναποθήκη προκαλώντας στην πρόσοψή της οπές [Εικ. 4]. Το 1940 στην καπναποθήκη στεγάστηκε το υλικό επιστράτευσης του 4ου συντάγματος ιππικού27 και στη συνέχεια η Ένωση Γεωργικών Συνεταιρισμών Παγγαίου. Στις 11/04/1950 καταγράφηκε από το Υπουργείο Οικονομικών, Γενική Διεύθυνση Δημόσιου Λογιστικού, Υπηρεσία Δ.Α.Μ.Κ., με αύξοντα αριθμό Κτηματολογίου 6.962. Σύμφωνα με το 5363/17-02-1956 πωλητήριο συμβόλαιο του συμβολαιογράφου Ελευθερούπολης Κ. Παπανδρέου, αγοράστηκε από τον πρόσφυγα, Πόντιο στην καταγωγή, καπνέμπορο Γεώργιο Κ. Ορφανίδη, κάτοικο Καβάλας. Στο συμβόλαιο το κτίριο έχει εμβαδό 368τ.μ. και το οικόπεδο μετά των συστατικών του μερών αναφέρεται ότι καταλαμβάνει έκταση 501τ.μ.
Στις 09/03/1967 ο Γ. Ορφανίδης πέθανε χωρίς διαθήκη και την καπναποθήκη κληρονόμησαν: η κόρη του Δέσποινα Δερεκλή σε ποσοστό 75% και η σύζυγός του Ιφιγένεια σε ποσοστό 25%. Το 1977 σε όλους τους ορόφους της καπναποθήκης εγκαταστάθηκε η «ΑΛΜΑ ΒΙΟΤΕΧΝΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΚΑΤΑΣΚΕΥΗΣ ΚΑΙ ΕΜΠΟΡΙΑΣ ΕΤΟΙΜΩΝ ΕΝΔΥΜΑΤΩΝ Ε.Π.Ε.», η οποία απασχολούσε πολλά άτομα από την περιοχή. Τότε κατασκευάστηκε και ως έξοδος κινδύνου σιδερένια ευθύγραμμη σκάλα που οδηγεί στον
δεύτερο και τρίτο όροφο. Το 1987, η προαναφερθείσα εταιρεία, με το υπ. αριθμ. 4150/06-03-1987 συμβόλαιο της συμβολαιογράφου Καβάλας Αγγελικής Παπανδρέου, αγόρασε το ποσοστό της Ιφιγένειας, χήρας Ορφανίδη και ήδη συζύγου Μιχαήλ Περβανά, συνολικού εμβαδού 370τ.μ. Το 1999 έγινε σύσταση οριζόντιας ιδιοκτησίας, με αριθμ. 550/05-10-1999 συμβολαίου της αναπληρούμενης συμβολαιογράφου Χρ. Καλλιοπίτσα, στο οποίο προσαρτήθηκε ο πίνακας σύστασης οριζοντίου ιδιοκτησίας των ιδιοκτητών Δ. Δερεκλή-«ΑΛΜΑ Ε.Π.Ε.». Το 2002 η ΑΛΜΑ σταμάτησε τη λειτουργία της και, με το υπ’ αριθμ. 1452/14-05-2002 συμβόλαιο της συμβολαιογράφου Όλγας Χαϊτόγλου, έγινε
διανομή της περιουσίας της και, όσον αφορά την καπναποθήκη, το 25% αυτής μεταβιβάστηκε εξ αδιαιρέτου στους εταίρους και εκκαθαριστές της εταιρείας, Παναγιώτα Καλλιοπίτσα και Κωνσταντίνο Γαβριηλίδη. Το 2006, με την υπ’ αριθμ. 2738/24-02-2006 γονική παροχή της συμβολαιογράφου Καβάλας Παυλίνας Λεμονίδου, η Δέσποινα Δερεκλή μεταβίβασε το μερίδιό της στα παιδιά της, Απόστολο και Μαρία Δερεκλή.
Το 1986, το κτίριο προτάθηκε προς διατήρηση στην κατηγορία Β, από τη μελέτη της Επιχείρησης Πολεοδομικής Ανασυγκρότησης (ΕΠΑ) του ΥΠΕΧΩΔΕ με αριθμό Καρτέλας 1. Με την 4046/23-02-2012 Απόφαση του Υπουργού Ανάπτυξης, Ανταγωνιστικότητας και Ναυτιλίας χαρακτηρίστηκε διατηρητέο (ΦΕΚ82/τ.Α. Α.Π/16/03/2012), με τον όρο όλες οι επεμβάσεις να πραγματοποιηθούν με πέτρα και ξύλο, ενώ η επιστέγαση να γίνει με κε-
ραμίδια ή σχιστόπλακες, με δυνατότητα γυάλινης επιφάνειας για φωτισμό.
Επιτρέπονται μικρές και περιορισμένες τροποποιήσεις της τυπολογίας και διαρρύθμισης του εσωτερικού του κτιρίου (π.χ. δημιουργία αιθρίου), για λόγους φωτισμού και αερισμού, μετά φυσικά τις ανάλογες εγκρίσεις.
Σήμερα η καπναποθήκη δεν έχει καμία χρήση. Ευτυχώς έχει επισκευαστεί η στέγη της, αλλά ο ξύλινος φορέας της χρειάζεται επισκευή.

Βιβλιογραφία-Πηγές:

Δρ. Σαπφώ Αγγελούδη Ζαρκάδα, "Το Πράβι ως καπνούπολη και η καπναποθήκη της οδού Φρίξου Παπαχρηστίδη 104", Πρακτικά 1ου συνεδρίου Τοπικής Ιστορίας Παγγαίου, 2017, ΔΗΜΟΣ ΠΑΓΓΑΙΟΥ, σελ. 78-99

Όνομα καταγραφέα*: Ηρακλής Φασουράκης

Ημερομηνία καταγραφής**: 16-05-2018

* αυτός που εντόπισε/φωτογράφισε/αποδελτίωσε/κλπ.

**ημερομηνία που έγινε η καταγραφή/φωτογράφηση/αποδελτίωση/κλπ.

***οι φωτογραφίες και οι χάρτες συμπληρώνονται εκτός δελτίου και κάτω από αυτό.

Ευχαριστούμε για τη συνεισφορά σας στην καταγραφή της ελληνικής βιομηχανικής κληρονομιάς