Καπνεργοστάσιο COMMERCIAL CO OF SALONICA LTD (Salonica Cigarette Compani)

Βιομηχανικό Δελτίο Απογραφής - Ομάδα ΒΙ.Δ.Α. Καταγραφή της ελληνικής βιομηχανικής κληρονομιάς.

Όνομα: Καπνεργοστάσιο COMMERCIAL CO OF SALONICA LTD (Salonica Cigarette Compani)

Είδος:     Βιομηχανία

Αρχική Χρήση: Καπνεργοστάσιο/Καπναποθήκη

Εξοπλισμός:   Δεν σώζεται

Κατάσταση:   Δεν διασώζεται

Επανάχρηση:  Εμπορική χρήση

Περιοχή: Ιωάννου Τσιμισκή, προ της καταστροφής της πόλης απ’τη πυρκαγιά του 1917.

Πληροφορίες: Περί το 1900 στην Αίγυπτο, ο Λάζαρος και ο Ερρίκος Μισραχή ιδρύουν μεγάλη εταιρία καπνού, με κεντρική διεύθυνση στο Κάιρο, στην οδό Choubarah  και στην Αλεξάνδρεια στην οδό Cherif Pasha. Ακριβέστερα, η εταιρία «Ιδρύθηκε με το Khedivial διάταγμα (διάταγμα Αντιβασιλείας-Χεδιβάτο, επί εποχής Οθωμανοκρατίας της Αιγύπτου 1867-1914), της 25ης (σ.σ. σε έντυπο μετοχής αναφέρεται η 28η) Δεκεμβρίου 1903, στο Κάιρο της Αιγύπτου οδός Choubra, έναντι σχολείου και στην Αλεξάνδρεια στην οδό Cherif Pasha. Εμπορικό σήμα καταχωρημένο». [Πληροφορία, από την ιστοσελίδα του Imperial war Museums]. Οι διευθύνσεις των εδρών στην Αλεξάνδρεια επιβεβαιώνονται και από το, πιθανώς, διαφημιστικό έντυπο της εποχής, που έγραφε: «Salonica Cigarette Co. This world renowned Cigarette firm have their retail shops in Rue Cherif Pasha and in the Boulevard Ramleh. They only make and deal in the very best cigarettes». [μτφρ. «Salonica Cigarette Co.  Αυτή η παγκοσμίου φήμης  εταιρία τσιγάρων, έχει τα καταστήματα λιανικής πώλησης στην οδό Cherif Pasha και στη λεωφόρο Ramleh. Ασχολούνται μόνο με την κατασκευή των καλλίτερων τσιγάρων»]. «A few lines about Alexandria»(Σελ. 55)                                                                                                                  Η καπνική επιχειρηματική δραστηριότητα των Αδελφών Μισραχή, είχε ένα μακροβιότερο παρελθόν. Ξεκίνησε από την Καβάλα, αρκετά χρόνια πριν την ίδρυση της επιχείρησης στην Αίγυπτο (σ.σ. Ήταν άλλωστε μέτοχοι του βιομηχανικού ομίλου Allatini και της βιομηχανίας- υφαντουργείο Ε. Α. Torres & Cia). Οι αδελφοί Αλλατίνη είχαν ιδρύσει ένα από τα πρώτα καπνεργοστάσια στην Καβάλα περί το 1850. Μετά τον θάνατο του  Μωύς (1882) και του Δαβίδ (1887) την διεύθυνση της επιχείρησης, για ένα χρονικό διάστημα, είχε αναλάβει ο Εδουάρδος Αλλατίνη, (σ.σ. πιθανώς ανεψιός του Mωύς). Μετά τον Εδουάρδο, ανέλαβαν την διεύθυνση του εργοστασίου οι αδελφοί Μισραχή. (σ.σ. Ο Ερρίκος Μισραχή ήταν Γενικός Διευθυντής της επιχείρησης Αλλατίνη). [Άντληση πληροφοριών: Πτυχιακή εργασία των Γιάννη Παπαγαβριήλ, Άγγελο Θεμελάκη - ΤΕΙ Καβάλας 15/3/2011: «Ψηφιακή Παρουσίαση Μουσείου Καπνού Καβάλας»] Εύλογο θα ήταν το ερώτημα, για τους λόγους που οδήγησαν τους αδελφούς Μισραχή στην απόφαση της ίδρυσης επιχείρησης επεξεργασίας καπνού, στην Αίγυπτο. Απάντηση μπορεί να δοθεί από τις παρακάτω παραγράφους. «Η έντονη παρουσία της «Regie» (Ρετζή) με τα μονοπωλιακά της προνόμια, δημιουργούσε ασφυκτικές πιέσεις στις ήδη υπάρχουσες καπνικές εταιρείες, με αποτέλεσμα κάποιες από αυτές να μην αντέξουν τον ανταγωνισμό. Στην Καβάλα η «Regie»  εγκαταστάθηκε το 1890 - 1892. Σύμφωνα με το «άρθρο19» της Σύμβασης που υπογράφτηκε μεταξύ της Υψηλής Πύλης και της Εταιρείας μονοπωλίου: Οι καπνοκαλλιεργηταί δεν δύνανται να πωλήσωσι τα καπνά των δια την εσωτερικήν κατανάλωσιν, ή μόνον εις την Εταιρείαν (σ.σ. Regie) και ουχί εις άλλον τινά. Δύνανται να πωλήσωσι τα καπνά των ελευθέρως δια την εξαγωγήν, συμφώνως με το άρθρον 13». [Πληροφορία: «Regie Οθωμανικό Μονοπώλιο Καπνού» Ιστολόγιο Μανώλης Σ.  Χούμας]   Με απλά λόγια τα καπνεργοστάσια – σιγαροβιομηχανίες, απαγορεύονταν να αγοράζουν καπνά για παραγωγή τσιγάρων, παρά μόνο για να τα εξαγάγουν, ως «καπνά σε φύλλα». Αυτή ασφυκτική πίεση  τις οδήγησε στο να μεταφέρουν τις έδρες των επιχειρηματικών τους δραστηριοτήτων σ’ άλλα μέρη του κόσμου όπως, Αμερική, Αγγλία, Γερμανία, Μάλτα κ.α. Κυρίως όμως στην Αίγυπτο (Κάϊρο, Αλεξάνδρεια). Οι Έλληνες πάροικοι καπνοβιομήχανοι της Αιγύπτου, δημιουργούν τα πασίγνωστα «αιγυπτιακά σιγαρέττα». Ο όρος δηλώνει τον τόπο παραγωγής των σιγαρέττων κι όχι την προέλευση των καπνών, αφού η Αίγυπτος παρήγαγε λίγο και δεύτερης ποιότητας καπνό.                                                            Στο λόγο εγκατάστασης καπνοβιομηχανιών Ελληνικών συμφερόντων στην Αίγυπτο, συνέβαλε και το γεγονός ότι, Κεδίβης (στην Τουρκική Khedive= αντιβασιλέας-διοικητής) της Αιγύπτου, αναγνωρισμένος  από την Πύλη από το 1805, ήταν ο γεννημένος στην Καβάλα Μουχάμμαντ Άλη (ή Μωχάμεντ ή Μεχμέτ). Άλλωστε, o πατέρας του Ιμπραχίμ Αγά, ασχολήθηκε και με το  καπνεμπόριο στην Καβάλα, καθώς και ο ίδιος σε ηλικία 18 ετών. «Ο Μωχάμετ Άλη έθεσε τις βάσεις για τον εκσυγχρονισμό της χώρας. Ο ικανός και δραστήριος αυτός ηγεμόνας, στην προσπάθειά του να εκσυγχρονίσει την οικονομία και τον τεχνικό εξοπλισμό της χώρας, ενθάρρυνε την εγκατάσταση των Ευρωπαίων γενικά και ιδιαίτερα των Ελλήνων, γιατί αντιλήφθηκε πόσο μεγάλη μπορούσε ν' αποβεί η συμβολή τους στην επιτυχία των σχεδίων του. Ο Μωχάμετ  Άλη ακολούθησε αυτή την πολιτική όχι γιατί συμπαθούσε του Έλληνες και την Ελλάδα, αλλά γιατί πίστευε ότι οι Έλληνες έποικοι, με τις ικανότητες και την πείρα τους, σαν κεφαλαιούχοι, σαν έμποροι, σαν τεχνίτες, θα ήταν χρήσιμοι». [Απόσπασμα κειμένου: 11ο Δημοτικό Σχολείο Καβάλας] Το σήμα SALONIKA γίνεται πασίγνωστο στις αρχές της πρώτης δεκαετίας του 20ου αιώνα. Τα χρησιμοποιούμενα καπνά προέρχονται αποκλειστικά από τις περιοχές Μακεδονίας- Θράκης και όταν οι εξαγωγές προς την Ευρώπη και την Αμερική αυξάνουν, ιδρύεται θυγατρική εταιρία στη Θεσσαλονίκη.                                                          Το 1914 η Salonika Cigarette Co αποκτά στην οδό Τσιμισκή (σ.σ. στο διαφημιστικό έντυπο διακρίνεται το νούμερο 8) το πρώτο ιδιωτικό καπνεργοστάσιο και το εξοπλίζει με δύο σιγαροποιητικές μηχανές. Ο αριθμός των μηχανών σύντομα φθάνει τις δέκα και η παραγωγή το ένα εκατομμύριο τσιγάρα ημερησίως, απασχολώντας 250 εργάτριες και 40-50 εργάτες. Τα σήματα που κυκλοφορούσαν ήταν τα ELMAS, MELEK, MA JOIE, ΝΑΤΟΥΡΑΛ, ΜΥΡΩΔΑΤΑ, BOHTCHA (ΜΠΟΞΑ), ΕΞΤΡΑ, και Λ.Μ. [Σύγγραμμα Μάνου Χαριτάτου – Πηνελόπης Γιακουμάκη «Η ιστορία του Ελληνικού Τσιγάρου». Αρχείο Ε.Λ.Ι.Α.] Από ελάχιστες επιγραμματικές πληροφορίες, κατέληξα στο συμπέρασμα, ότι την διαχείριση του εργοστασίου Θεσσαλονίκης είχε ο Ραφαέλ Βαρσάνο, πιθανώς να ήταν και μέτοχος της επιχείρησης. Με την ιδιότητα του καπνοβιομηχάνου, συμμετείχε ως μέλος του Δ.Σ. του Συνδέσμου Βιομηχάνων Βορείου Ελλάδος. «…….Η Γενική Συνέλευση κατέστη δυνατό να συγκληθεί μόλις στις 19 Μαρτίου 1920. Σε αυτήν εκλέχθηκαν ο Ηρ. Χατζηδημούλας ως Πρόεδρος, ο Τζ. Φερνάντες ως Αντιπρόεδρος, ο Κ. Λαμνίδης ως Γενικός Γραμματέας, ο Δ. Σαχίνης ως Ταμίας, και ως σύμβουλοι οι Γρ. Λόγγος, Ε. Σεφερτζής, Ραφαήλ Βαρσάνο (καπνοβιομήχανος), Κ. Παπαγιάννης…………[σύγγραμμα Σ.Β.Β.Ε. 1915-2015 Τα πρώτα 100 χρόνια σελ.41]». Επίσης, το1924 εκλέχτηκε Δημοτικός Σύμβουλος, επί Δημαρχίας Πέτρου Συνδίκα. «Εν ταις εργοστασίοις αυτής (σ.σ. της εταιρίας) υπάρχουσι 3 καπνοκοπτικαί και 5 σιγαροποιητικαί μηχαναί κινούμεναι δι’ηλεκτροκινητήρων συνολικής δυνάμεως 30 ίππων. Απασχολεί 50 εργάτας και 170 εργάτιδας. Καπνός προς κοπήν εισήχθη: Κατά το έτος 1921 247.000 χιλιόγραμμα.  Κατά το 1922 212.000 χιλιόγραμμα. Εξ ου παρήχθησαν σιγαρέττα: Κατά το 1921. Χειροποίητα: 6.240 χιλ/μα. Μηχανοποίητα: 202.923 χιλ/μα. Κατά το 1922. Χειροποίητα: 3.223 χιλ/μα. Μηχανοποίητα: 183.348 χιλ/μα.» [Πληροφορία: Σύγγραμμα Νικ. Μικελή-επόπτου της Βιομηχανίας. «Η Βιομηχανία της Κεντρικής Μακεδονίας εκδόσεως 1924». (Βιβλιοθήκη Κέντρου Ιστορίας Δήμου Θεσσαλονίκης)]. Παρατηρείται μία αρκετά μεγάλη μείωση παραγωγής τσιγάρων το 1922, σε σχέση με το 1921. Ποιοι άραγε να ήταν οι λόγοι;                                                                                                          «Το 1922, μία πυρκαγιά μετέτρεψε σε ερείπια το κτίριο της Salonica Cigarette Co. και κατέστρεψε της μοντέρνες μηχανές κοπής των φύλλων καπνού. Η ίδια πυρκαγιά αποτέφρωσε την καπναποθήκη της Alston Tobacco Co., με όλο το εμπόρευμα που φυλασσόταν εντός. Οι επιχειρήσεις ήταν ασφαλισμένες σε ξένες ασφαλιστικές εταιρείες».                                              [Δάγκας Αλέξανδρος, «Συμβολή στην έρευνα για την οικονομική και κοινωνική εξέλιξη της Θεσσαλονίκης: Οικονομική δομή και κοινωνικός καταμερισμός της εργασίας, 1912-1940» (σελίδα 105)]. Μετά την καταστροφή του κτιρίου, η βιομηχανία απέκτησε νέα εργοστασιακή υποδομή στην οδό Πτολεμαίων. Συγκεκριμένα: «η καπναποθήκη της εταιρείας Salonica στην  oδό Πτολεμαίων, είχε κτισθεί το 1924 σε σχέδια του μηχανικού Ε. Μοδιάνο. (Σύγγραμμα Βασίλη Σ. Κολώνα « Το Ελληνικό τσιγάρο. 7 ημέρες, η Καθημερινή. Αθήνα 16 Νοεμβρίου 1997)». Το 1927,το εργοστάσιο. «Σαλόνικα» επεξεργάστηκε ποσότητα καπνού ίση 50.259 χιλιόγραμμα. Περίπου 80% μικρότερη ποσότητα σε σχέση με το 1922. Το 1928, έκλεισαν τα «Σαλόνικα» και «Άραψ».

Βιβλιογραφία-Πηγές: 1. Σύγγραμμα: «Η ιστορία του Ελληνικού Τσιγάρου», Μάνος Χαριτάτος-Πηνελόπη Γιακουμάκη, Ελληνικό Λογοτεχνικό και Ιστορικό Αρχείο (Ε.Λ.Ι.Α.), 1998 (Β΄έκδοση) 2. Αλέξανδρου Δάγκα. «Συμβολή στην έρευνα για την οικονομική και κοινωνική εξέλιξη της Θεσσαλονίκης: Οικονομική δομή και κοινωνικός καταμερισμός της εργασίας, 1912-1940». Έρευνα υπό τη διεύθυνση της καθηγήτριας Ελένης Μπιμπίκου-Αντωνιάδη 3. Χεκίμογλου Ευάγγελος Α., Γεωργιάδου-Τσιμίνο Κίρκη, «Η ιστορία της επιχειρηματικότητας στη Θεσσαλονίκη», Τόμος Γ΄, Πολιτιστική Εταιρεία Επιχειρηματιών Βορείου Ελλάδος, 2004, Θεσσαλονίκη. Αρχείο Ε.Λ.Ι.Α. 4. Το Ελληνικό τσιγάρο. Περιοδικό 7 ημέρες, η Καθημερινή: Αθήνα 16 Νοεμβρίου 1997 5. Ευάγγελος Χεκίμογλου, ΣΒΒΕ: Χρονικό 1915 - 2015, τα πρώτα εκατό χρόνια 6. 11ο Δημοτικό Σχολείο Καβάλας 7. Ιστολόγιο Μανώλης Σ.  Χούμας 8.  Γιάννης Παπαγαβριήλ, Άγγελος Θεμελάκης , Πτυχιακή εργασία -ΤΕΙ Καβάλας 15/3/2011: «Ψηφιακή Παρουσίαση Μουσείου Καπνού Καβάλας» 9.  https://www.iwm.org.uk/collections/item/object/30085130 10.  http://www.cealex.org/sitecealex/diffusion/etud_anc_alex/LVR_000039_w.pdf 11. Οι φωτογραφίες προέρχονται από το σύγγραμμα Μάνου Χαριτάτου-Πηνελόπης Γιακουμάκη «Η ιστορία του Ελληνικού Τσιγάρου». Αρχείο Ε.Λ.Ι.Α

Όνομα καταγραφέα*: Δημήτριος Βάϊς

Ημερομηνία καταγραφής**: 17/01/2018

* αυτός που εντόπισε/φωτογράφισε/αποδελτίωσε/κλπ. **ημερομηνία που έγινε η καταγραφή/φωτογράφηση/αποδελτίωση/κλπ. ***οι φωτογραφίες και οι χάρτες συμπληρώνονται εκτός δελτίου και κάτω από αυτό. Ευχαριστούμε για τη συνεισφορά σας στην καταγραφή της ελληνικής βιομηχανικής κληρονομιάς

Πηγή: «Η ιστορία του Ελληνικού Τσιγάρου», Μάνος Χαριτάτος-Πηνελόπη Γιακουμάκη, Ελληνικό Λογοτεχνικό και Ιστορικό Αρχείο (Ε.Λ.Ι.Α.), 1998 (Β΄έκδοση)

Πηγή: «Η ιστορία του Ελληνικού Τσιγάρου», Μάνος Χαριτάτος-Πηνελόπη Γιακουμάκη, Ελληνικό Λογοτεχνικό και Ιστορικό Αρχείο (Ε.Λ.Ι.Α.), 1998 (Β΄έκδοση)

Πηγή: «Η ιστορία του Ελληνικού Τσιγάρου», Μάνος Χαριτάτος-Πηνελόπη Γιακουμάκη, Ελληνικό Λογοτεχνικό και Ιστορικό Αρχείο (Ε.Λ.Ι.Α.), 1998 (Β΄έκδοση)

Πηγή: «Η ιστορία του Ελληνικού Τσιγάρου», Μάνος Χαριτάτος-Πηνελόπη Γιακουμάκη, Ελληνικό Λογοτεχνικό και Ιστορικό Αρχείο (Ε.Λ.Ι.Α.), 1998 (Β΄έκδοση)

Πηγή: «Η ιστορία του Ελληνικού Τσιγάρου», Μάνος Χαριτάτος-Πηνελόπη Γιακουμάκη, Ελληνικό Λογοτεχνικό και Ιστορικό Αρχείο (Ε.Λ.Ι.Α.), 1998 (Β΄έκδοση)

Πηγή: «Η ιστορία του Ελληνικού Τσιγάρου», Μάνος Χαριτάτος-Πηνελόπη Γιακουμάκη, Ελληνικό Λογοτεχνικό και Ιστορικό Αρχείο (Ε.Λ.Ι.Α.), 1998 (Β΄έκδοση)

Πηγή: «Η ιστορία του Ελληνικού Τσιγάρου», Μάνος Χαριτάτος-Πηνελόπη Γιακουμάκη, Ελληνικό Λογοτεχνικό και Ιστορικό Αρχείο (Ε.Λ.Ι.Α.), 1998 (Β΄έκδοση)

Πηγή: «Η ιστορία του Ελληνικού Τσιγάρου», Μάνος Χαριτάτος-Πηνελόπη Γιακουμάκη, Ελληνικό Λογοτεχνικό και Ιστορικό Αρχείο (Ε.Λ.Ι.Α.), 1998 (Β΄έκδοση)

Πηγή: «Η ιστορία του Ελληνικού Τσιγάρου», Μάνος Χαριτάτος-Πηνελόπη Γιακουμάκη, Ελληνικό Λογοτεχνικό και Ιστορικό Αρχείο (Ε.Λ.Ι.Α.), 1998 (Β΄έκδοση)

Πηγή: «Η ιστορία του Ελληνικού Τσιγάρου», Μάνος Χαριτάτος-Πηνελόπη Γιακουμάκη, Ελληνικό Λογοτεχνικό και Ιστορικό Αρχείο (Ε.Λ.Ι.Α.), 1998 (Β΄έκδοση)

Πηγή: «Η ιστορία του Ελληνικού Τσιγάρου», Μάνος Χαριτάτος-Πηνελόπη Γιακουμάκη, Ελληνικό Λογοτεχνικό και Ιστορικό Αρχείο (Ε.Λ.Ι.Α.), 1998 (Β΄έκδοση)

Πηγή: «Η ιστορία του Ελληνικού Τσιγάρου», Μάνος Χαριτάτος-Πηνελόπη Γιακουμάκη, Ελληνικό Λογοτεχνικό και Ιστορικό Αρχείο (Ε.Λ.Ι.Α.), 1998 (Β΄έκδοση)

Πηγή: «Η ιστορία του Ελληνικού Τσιγάρου», Μάνος Χαριτάτος-Πηνελόπη Γιακουμάκη, Ελληνικό Λογοτεχνικό και Ιστορικό Αρχείο (Ε.Λ.Ι.Α.), 1998 (Β΄έκδοση)

Πηγή: «Η ιστορία του Ελληνικού Τσιγάρου», Μάνος Χαριτάτος-Πηνελόπη Γιακουμάκη, Ελληνικό Λογοτεχνικό και Ιστορικό Αρχείο (Ε.Λ.Ι.Α.), 1998 (Β΄έκδοση)

Πηγή: «Η ιστορία του Ελληνικού Τσιγάρου», Μάνος Χαριτάτος-Πηνελόπη Γιακουμάκη, Ελληνικό Λογοτεχνικό και Ιστορικό Αρχείο (Ε.Λ.Ι.Α.), 1998 (Β΄έκδοση)