ΒΟΤΡΥΣ- ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΤΑΙΡΙΑ ΟΙΝΩΝ ΚΑΙ ΟΙΝΟΠΝΕΥΜΑΤΩΝ (Ε.Ε.Ο.Ο.)

Κυριακή 7 Ιανουαρίου 2018

ΒΟΤΡΥΣ- ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΤΑΙΡΙΑ ΟΙΝΩΝ ΚΑΙ ΟΙΝΟΠΝΕΥΜΑΤΩΝ (Ε.Ε.Ο.Ο.)

Βιομηχανικό Δελτίο Απογραφής - Ομάδα ΒΙ.Δ.Α.

Καταγραφή της ελληνικής βιομηχανικής κληρονομιάς.

Όνομα: ΒΟΤΡΥΣ - ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΤΑΙΡΙΑ ΟΙΝΩΝ ΚΑΙ ΟΙΝΟΠΝΕΥΜΑΤΩΝ (Ε.Ε.Ο.Ο.)

Είδος: Βιομηχανία

Αρχική Χρήση: Οινοποιία/Ποτοποιία/Ζυθοποιία

Εξοπλισμός: Δεν σώζεται

Κατάσταση: α), β), δ) Εγκαταλελειμμένα, γ) Κατεδαφισμένο,

Επανάχρηση: -

Περιοχή: α)Σεπόλια (Μύλοι Αθηνών), Αθήνα, β)Ελευσίνα, γ)Καλαμάτα, δ)Πύργος Ηλείας, ε) Ανθεία Πάτρας στ) Βαλύρα Μεσηηνίας ζ) Εξάνθεια Λευκάδας

Πληροφορίες:

Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΤΑΙΡΙΑ ΟΙΝΩΝ ΚΑΙ ΟΙΝΟΠΝΕΥΜΑΤΩΝ (Ε.Ε.Ο.Ο), ιδρύθηκε το 1906 (ΦΕΚ 124/26-5-1906),με πρωτοστασία του διευθυντή της Τράπεζας Αθηνών Ιωάννη Πεσματζόγλου, αποσκοπώντας στην κατεργασία της σταφίδας, προϊόν που είχε πληγεί, λόγω του γνωστού σταφιδικού ζητήματος (1905). Ασχολήθηκε με την παραγωγή και εμπορία οίνων, οινοπνεύματος, όπως και κάθε είδους βιομηχανικού προϊόντος από τα σταφύλια.

Στον όμιλο μετείχαν :

1. Η «Προνομιούχος Εταιρεία προστασίας της παραγωγής και εμπορίας της σταφίδας», την "Ενιαία ΑΕ"», που συστήθηκε (1 Αυγούστου 1906), από την Tράπεζα Αθηνών και την τότε υφιστάμενη Σταφιδική Τράπεζα, με σκοπό την προστασία της καλλιέργειας και εμπορίας της κορινθιακής σταφίδας.

Μετά από έντονους αγώνες των σταφιδοπαραγωγών, στα 1924 το κράτος αναγκάστηκε να κηρύξει έκπτωτη την "Ενιαία ΑΕ" για να τη διαδεχτεί στα 1925 ο Αυτόνομος Σταφιδικός Οργανισμός (ΑΣΟ) που ιδρύθηκε το 1925 ως Κοινωφελές Νομικό Πρόσωπο Ιδιωτικού Δικαίου

2. Εταιρεία «Οινοποιητική-Οινοπνευματική Εταιρεία Χαρίλαος και Σία» η οποία ιδρύθηκε το 1898 από τους Επαμεινώνδα Χαρίλαο και Νικόλαο Κανελλόπουλο και κατείχε ένα εργοστάσιο στην Ελευσίνα και ένα οινοποιείο στον Πύργο Ηλείας και στην Χαλκίδα, και

3. Η Εταιρεία Α. Ζάννου και E. Roch, που λειτουργούσε ως οινοποιείο από το 1885, ενώ το 1900 μετατρέπεται σε Α.Ε. υπό την επωνυμία «Εταιρεία Οινοποιίας και Γεωργικής Βιομηχανίας» (ΦΕΚ 5/26-1-1901), έχοντας ως περιουσία περιβόλι στην περιοχή «Μύλοι Αθηνών», αγορά του 1899 και εγκαταστάσεις στην Καλαμάτα.

Η Ε.Ε.Ο.Ο δημιούργησε νέες αγορές κατανάλωσης της σταφιδομάζας σε Ιταλία Γερμανία, Μεξικό κ.ά. για παραγωγή οινοπνεύματος και άλλες βιομηχανικές χρήσεις.

Παρήγαγε κυρίως καθαρό οινόπνευμα για εξαγωγή και εσωτερική κατανάλωση (ποτοποιία και ανάμειξη με κρασί) αλλά και μετουσιωμένο οινόπνευμα για φωτισμό, θέρμανση και κίνηση. Παράλληλα ασχολήθηκε με την οινοποίηση, παράγοντας τα περίφημα κονιάκ της, εφάμιλλα των Γαλλικών. Η εταιρία παρήγαγε επίσης συμπυκνωμένο γλεύκος από την μουστοποίηση της σταφίδας, το οποίο εξήγαγε σε μεγάλες ποσότητες, κυρίως στην Αγγλία. Στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, εκτός από την παροχή άφθονου φωτιστικού οινοπνεύματος σε τιμή κόστους, την ώρα που δεν υπήρχε σχεδόν πετρέλαιο, φωταέριο και ηλεκτρικό, αναπλήρωσε την παντελή έλλειψη ζάχαρης παρασκευάζοντας σταφιδίνη, την οποία διέθετε σε χαμηλή τιμή. Μετά το 1919 όταν νομοθετικά αυτό έγινε εφικτό, χρησιμοποίησε επίσης ως πρώτη ύλη για την παραγωγή του οινοπνεύματος, χαρούπια από την Κρήτη, σύκα από την Καλαμάτα και μελάσα (υπολείμματα ζαχαρότευτλων εισαγόμενο από το εξωτερικό).

Το 1930 η εταιρεία ήταν η μεγαλύτερη βιομηχανική και εμπορική επιχείρηση της Ελλάδας με 8 εργοστάσια σε: Μύλους (Αθήνα), Ελευσίνα (2), Καλαμάτα, Πύργο, Θεσσαλονίκη, Πάρο αλλά και οινοποιεία ή αποθήκες σταφίδας/μούστου σε: Μαρκόπουλο, Νεμέα, Βραχάτι, Μελιγαλά, Κεντρικό, Βαλύρα Μεσσηνίας, Θουρία Μεσσηνίας, Βελίκα, Γαστούνη, Βρυσόμυλο, Λευκάδα, Εξάνθεια, Σφακιώτες, Βασιλική, Σάμο, Χαλκίδα, Κύμη, Περαπέδι (Κύπρος).

Μετά τα οικονομικά προβλήματα που προκλήθηκαν από τη Μικρασιατική καταστροφή, τέθηκε το 1930 επικεφαλής της ανώνυμης εταιρείας «Ηνωμένη Παραγωγή οίνων και οινοπνευμάτων της Ελλάδας - Βάκχος». Το 1938 η Ε.Ε.Ο.Ο αγοράστηκε εξ ολοκλήρου από τον Μποδοσάκη - Αθανασιάδη ο οποίος εξαγόρασε και τις ξένες μετοχές της εταιρίας. Ο ίδιος, ίδρυσε το 1973 το «ίδρυμα Μποδοσάκη» στο οποίο μεταβίβασε εν ζωή όλη του την περιουσία καθώς και τις μετοχές της Ε.Ε.Ο.Ο. Μετά το θάνατό του τελευταίου (1979), η διοίκηση πέρασε στα χέρια του ανιψιού του, Τζώρτζη Αθανασιάδη (συντάκτη της εφημερίδας «ΒΡΑΔΥΝΗ»), ενώ το 1986 σταμάτησε οριστικά η λειτουργία της.

α)Το βιομηχανικό συγκρότημα ΒΟΤΡΥΣ Α.Ε. στους Μύλους Αθηνών (σημ. Σεπόλια), αποτέλεσε τις αρχικές εγκαταστάσεις της εταιρείας Ε.Ε.Ο.Ο. Υπήρξε ιδιοκτησία της «Εταιρείας οινοποιίας και γεωργικής βιομηχανίας» των Α. Ζάννου και E. Roch, που συγχωνεύθηκε το 1906, στην Ε.Ε.Ο.Ο. Το αρχικό κτίσμα εμφανίζεται σε διάφορα συμβολαιογραφικά έγγραφα να εκμισθώνεται το 1897 μαζί με οικόπεδο 41.400 πήχεων από τους Α. Μάτσα και Ν. Βλάγκαλη, μηχανικούς της εταιρείας «Εταιρείας οινοποιίας και γεωργικής βιομηχανίας» των Α. Ζάννου και E. Roch. Από την ίδια εταιρεία αγοράστηκε το 1903, όταν επεκτάθηκε το συγκρότημα με νέα κτίσματα οινοποιίας, οινοπνευματοποιίας, σιγαροποιίας κ.ά., που εξοπλίστηκαν με σύγχρονα τότε μηχανήματα. Το συγκρότημα, μετά την μερική παύση λειτουργίας της Ε.Ε.Ο.Ο. το 1986, περιήλθε στην ιδιοκτησία του επιχειρηματία Γ. Μπατατούδη, και το 1999-2000 από τον Οργανισμό Σχολικών Κτιρίων. Σύμφωνα με μαρτυρία της Κ. Βέργου που εργάστηκε ως υπεύθυνη χημικός στο συγκρότημα, τουλάχιστον μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του 1990, το συγκεκριμένο εργοστάσιο λειτουργούσε για την παραγωγή μπράντυ, ούζου και κρασιού, ενώ η παραγωγή αποσταγμάτων είχε πωληθεί στην εταιρία 3Ε.

Το συγκρότημα εντάσσεται μορφολογικά στα πρώτα δείγματα της βιομηχανικής αρχιτεκτονικής των αρχών του 20^ου αιώνα. Αποτελείται από επιμήκη ισόγεια, διώροφα και ένα τριώροφο οικοδόμημα μεγάλων διαστάσεων, που περικλείουν ένα ασκεπή αύλειο χώρο. Τα αρχικά κτίσματα είναι λιθόκτιστα, στεγασμένα με ξύλινες στέγες που φέρουν κεραμοσκεπή και διακρίνονται για την υψηλή ποιότητα κατασκευής τους. Οι όψεις τους διαμορφώνονται με παράταξη πυκνών και συμμετρικών ανοιγμάτων κατά μήκος των εξωτερικών τοίχων και στρογγυλούς φεγγίτες. Τα ανοίγματα έχουν ξύλινα κουφώματα με τοξωτά υπέρθυρα, ενώ τα επίπλαστα πλαίσια τους διαμορφώνονται από οπτόπλινθους. Μερικά τμήματα στέφονται με αετωματική στέγη, η δε επίστεψη φέρει οδοντωτό γείσο.

Ύστερα από κινητοποιήσεις των κατοίκων της περιοχής και με εισήγηση του τμήματος Παραδοσιακών Κτηρίων και Μνημείων της Δ/νσης Αρχιτεκτονικού του Δήμου Αθηναίων, προς το ΥΠΠΟ, τα κτήρια του παραπάνω βιομηχανικού συγκροτήματος, έχουν χαρακτηριστεί ως μνημεία σύμφωνα με την Υ.Α. ΥΠΠΟ/ΔΝΣΑΚ/829/60707/1453/03-08-2004 (ΦΕΚ 1289/Β/23-08-2004).

β) Οι αρχικές εγκαταστάσεις του συγκροτήματος ΒΟΤΡΥΣ στην Ελευσίνα κατασκευάστηκαν περίπου το 1900, όταν ο Επαμ. Χαρίλαος σε συνεργασία με τον Λέοντα Οικονομίδη ίδρυσαν την «Οινοποιητική-Οινοπνευματική Εταιρεία Χαρίλαος και Σία», που συγχωνεύθηκε αργότερα το 1906 στην «Ελληνική Εταιρία Οίνων και Οινοπνευμάτων». Παρήγαγε κρασί, οινόπνευμα και κονιάκ. Το 1929 απασχολούσε περισσότερους των 250 εργαζομένων. Η λειτουργία ως οινοπνευματοποιείο σταμάτησε το 1974, όταν 1986 περιήλθε στην ιδιοκτησία του ομίλου Μποδοσάκη. Μέχρι το 1986 λειτούργησε ως αποθηκευτικός χώρος χημικών προϊόντων της εταιρίας ΣΙΝΤΡΑ.

Αποτελείται από 23 περίπου κτιριακές μονάδες, κυρίως ισόγειες ή διώροφες, με εξαίρεση την καμινάδα και τον τετραώροφο πύργο του αποστακτηρίου. Βρίσκονται γενικά σε κακή κατάσταση, ενώ τα διαφορετικά συστήματα δόμησης που εντοπίζονται (λιθοδομές, οπτοπλινθοδομές, οπλισμένο σκυρόδεμα), αποδεικνύουν τις συνεχείς επεκτάσεις και τροποποιήσεις του συγκροτήματος.

γ) Το αρχικό εργοστάσιο των «Ζαν και Ρως» στην Καλαμάτα, συστήθηκε σε μικρή οικοπεδική έκταση, μεταξύ των οδών Αριστομένους και Φαρών. Στη δημιουργία του μεγάλο ρόλο έπαιξε ο Γιώργος Κυριακός (1862 – 1954), με σπουδές στη Γεωπονική Σχολή του Μονπελλιέ της Γαλλίας ως χημικός οινολόγος, το οποίο διηύθυνε μέχρι το 1905.

Το εργοστάσιο έπαιξε σημαντικό ρόλο στην οικονομία της πόλης. Εξήγαγε κρασιά συμπεπυκνωμένα, κυρίως στη Γαλλία, και ωφελήθηκε πολύ σε μία περίοδο φυλλοξήρας που κατέστρεψε τους γαλλικούς αμπελώνες. Το 1906, όταν συγχωνεύθηκε με την Ε.Ε.Ο.Ο. επεκτάθηκε και απέκτησε σημαντικές εγκαταστάσεις με μεγάλες δεξαμενές. Τότε, απασχολούσε περί τους διακοσίους εργάτες. Η πυρκαγιά της 4ης Δεκεμβρίου 1918, κατέστρεψε σημαντικό τμήμα του συγκροτήματος και δημιούργησε πολλές ζημιές.

Το εργοστάσιο έκλεισε με την εξαγορά του από το συγκρότημα Μποδοσάκη το 1938, ενώ παρέμεινε σκελετωμένο στη θέση του, μέχρι το 1958, οπότε το συγκρότημα κατεδαφίστηκε και η έκταση τεμαχίστηκε και πουλήθηκε σε οικοδομήσιμα οικόπεδα. Στη θέση τους έγιναν μεγάλες πολυκατοικίες και το γνωστό μας κολυμβητήριο. Απομεινάρι αυτής της παλιάς εποχής, σήμερα, το μικρό εκκλησάκι της Αγίας Βαρβάρας, που εξακολουθεί να εκκλησιάζει τους ενορίτες της περιοχής, όπως και παλιότερα τους εργάτες του εργοστασίου.

δ) Το βιομηχανικό συγκρότημα στον Πύργο Ηλείας, συγκροτήθηκε στα τέλη του 19^ου αιώνα και ανήκε στην «Οινοποιητική-Οινοπνευματική Εταιρεία Χαρίλαος και Σία». Αναπτύχθηκε κατά μήκος της σημ. οδού Επαμ. Χαριλάου, στη ΒΔ πλευρά του σιδηροδρομικού σταθμού, δίπλα από τις αποθήκες ΑΣΟ. Παρήγαγε κρασί, αποστάγματα και οινόπνευμα. Λειτούργησε μέχρι τη δεκαετία του 1950, όταν περιήλθε στην ιδιοκτησία της Ένωσης Αγροτικών Συνεταιρισμών.

ε) Η Εταιρεία Οίνων και Οινοπνευμάτων διατηρούσε στην Πάτρα, Περιοχή Ανθείας, τσιμεντένιες δεξαμενές οίνου και άλλων προϊόντων, από τις πρώτες δεκαετίες του 1900. Τις εγκαταστάσεις και το οικόπεδο αγόρασε το 1956 η Ένωση Γεωργικών Συνεταιρισμών Πατρών και εγκατέστησε σχετικό Οινοποιείο, έως σήμερα.

στ) Μικρα εργοστασια/βιοτεχνιες ΒΟΤΡΥΣ στη Μεσσηνία. Το οινοποιείο στην Βαλύρα Μεσσηνίας, λειτουργουσε μεχρι το 1958 ή αρχές δεκαετιας 60. Ηδη πριν τον πολεμο ειχε επινοικιαστει ή πωληθει, δεν ανήκε στη Ζαν & Ρως. Στο διάστημα της κατοχης ειχε κλείσει. Επεξεργαζοταν σταφυλια και σταφιδες. Στις φωτο που εστειλα, μερος του οικιματος αποτελουσε κατοικια του επιστάτη, το υπολοιπο μαζι με το ισογειο ειχε τα μηχανηματα του οινοποιείου. Το αλλο κτίριο ήταν αποθηκες. Ενδεχομένως ν υπηρχαν κ αλλα που γκρεμίστηκαν. Οταν ημουν παιδι θυμαμαι μια ωραιαοτατη επιγραφή πανω στο σοβα.

Πηγή : κα Σοφία Σταυριανοπούλου

ζ) Εξάνθεια Λευκάδος, Το εργοστάσιο φτιάχτηκε από την Ελληνική Εταιρεία Οίνων και Οινοπνευμάτων το 1929. Είχε αρχίσει την εποχή εκείνη η διάνοιξη του δρόμου για τα Χορτάτα που επέτρεπε πλέον την διέλευση φορτηγών αυτοκινήτων.

Βιβλιογραφία-Πηγές:

Πανελλήνιο λεύκωμα εκατονταετηρίδας 1821-1921, Αθήνα 1923, β΄ τεύχος, 101-104
Ιστορία του ελληνικού κρασιού, εκδ. ΕΤΒΑ, 2001
Το υπ. αριθμ. 23007/10-6-1903 πωλητήριο συμβόλαιο του συμβολαιογράφου Αθηνών, Π. Γενοβέλη (Αρχείο Συμβολαιογραφικού Συλλόγου Αθηνών)
Τα ΣΕΠΟΛΙΑεκπέμπουν SOS... το βιομηχανικό κτίριο του ΒΟΤΡΥΣ καταρέει...
Ο χώρος του σχολείου και η ιστορία της περιοχής-9ο ΕΠΑΛ Αθήνας
ΑΝΑΚΤΙΣΙΣ ΒΟΤΡΥΣ
ΣΤΑΦΙΔΑ, ΕΝΑ ΠΡΟΙΟΝ ΜΕ ΙΣΤΟΡΙΑ
ΟΙΝΟΠΟΙΙΑ - ΟΙΝΟΣ
Βιομηχανική κληρονομιά στην Ελευσίνα και στο Θριάσιο Πεδίο
Βιομηχανική Ανάπτυξη
Βιομηχανική Ελευσίνα
Βιομηχανική Ελευσίνα. Άνθρωποι και Εργοστάσια
Το βιομηχανικό συγκρότημα στον Πύργο Ηλεία
Ένα αφιέρωμα σε όσους πρωτοστάτησαν για να στηθεί η Καλαμάτα
Βιομηχανικές αναμνήσεις, Δήμος Ελευσίνας, Ελευσίνα 2006
Νίκος Σαραφόπουλος, "Ιστορικό Λεύκωμα της Αχαϊκής Βιομηχανίας 1825-1975", Πάτρα, 2008, Επιστημονικό Πάρκο, σελ.468

Όνομα καταγραφέα*: Μαρία Δανιήλ, Καλλιόπη Βέργου, Σ.Σταυριανοπούλου, Ν.Σαραφόπουλος, Αλ. Μακαρόνας

Ημερομηνία καταγραφής**:20-12-2017, Άνοιξη 1991

* αυτός που εντόπισε/φωτογράφισε/αποδελτίωσε/κλπ.

**ημερομηνία που έγινε η καταγραφή/φωτογράφηση/αποδελτίωση/κλπ.

***οι φωτογραφίες και οι χάρτες συμπληρώνονται εκτός δελτίου και κάτω από αυτό.

Ευχαριστούμε για τη συνεισφορά σας στην καταγραφή της ελληνικής βιομηχανικής κληρονομιάς

Το βιομηχανικό συγκρότημα ΒΟΤΡΥΣ στη Λευκάδα, 1933.
Στη θέση του σήμερα το ξενοδοχείο «ΙΟΝΙΑΝ SΤΑR».
Πηγή:«Αντιστοιχίζοντας» το χτες με το σήμερα της Λευκάδας