Εργοστάσιο Χρωμάτων και Βερνικιών ΙΡΙΣ

Βιομηχανικό Δελτίο Απογραφής - Ομάδα ΒΙ.Δ.Α. Καταγραφή της ελληνικής βιομηχανικής κληρονομιάς.

Όνομα:  Εργοστάσιο Χρωμάτων και Βερνικιών ΙΡΙΣ

Είδος:     Βιομηχανία

Αρχική Χρήση: Χημική βιομηχανία

Εξοπλισμός:   Δεν σώζεται

Κατάσταση:   Εγκαταλελειμμένο

Επανάχρηση:  -

Περιοχή: Ελευσίνα, Δυτική Αττική

Πληροφορίες: Το 1925, ιδρύθηκε στην Ελευσίνα η πρώτη σύγχρονη βιομηχανία βερνικιών και χρωμάτων στην Ελλάδα, με την επωνυμία «Χημικόν Εργοστάσιον Χρωμάτων και Βερνικιών ΙΡΙΣ Ε.Ε. – Μενέλαος Σακελλαρίου και Σία». Η επιλογή της Ελευσίνας θεωρήθηκε ιδανική διότι η πόλη και η ευρύτερη περιοχή Μαγούλας και Μάνδρας παρήγαγαν μεγάλες ποσότητες ρητίνης, βασική πρώτη ύλη για την παραγωγή βερνικιών και χρωμάτων και  την ίδια περίοδο λειτουργούσαν ήδη 3-4 ρητινοβιομηχανίες στην πόλη. Το εργοστάσιο παρήγαγε χρώματα οικοδομών, χρώματα αυτοκινήτων, χρώματα διακοσμητικά, βερνίκια και χρώματα επιπλοποιίας, χρώματα δερμάτων, χρώματα ναυτιλίας, διαφόρων ειδών βερνίκια και στεγνωτικά, κόλλες, εκτυπωτικά μελάνια, χρώματα μεταλλοβιομηχανίας και κατεργασμένα ορυκτά (στόκος, καολίνη, ταλκ). Το ΙΡΙΣ εφάρμοσε καθετοποιημένη παραγωγή, εισήγαγε μόνο την πρώτη ύλη, όλα τα απαιτούμενα υλικά για την παραγωγή χρωμάτων και η συσκευασία τους παράγονταν μέσα στο εργοστάσιο. Η ακμή του ΙΡΙΣ καταγράφεται την περίοδο μεταξύ 1925-1950. Λίγο πριν το Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, η επιχείρηση εξασφάλισε κρατική προμήθεια για ειδικό χρώμα που κατασκεύασε και το οποίο χρησιμοποιήθηκε για εργασίες παραλλαγής σε στρατιωτικές εγκαταστάσεις, αεροδρόμια και άλλα κτίρια δημόσιας χρήσης. Κατά τη διάρκεια του πολέμου και της κατοχής η επιχείρηση, λόγω των σχέσεων που διατηρούσε ο Μ. Σακελλαρίου με την κατοχική κυβέρνηση, παρήγαγε χρώματα για το γερμανικό στρατό. Το ΙΡΙΣ  διέκοψε τη λειτουργία του στο τέλος της δεκαετίας του 1970. Το οικόπεδο και το εργοστάσιο περιήλθαν στην Εθνική Τράπεζα. Το 1997, το μεγαλύτερο τμήμα του οικοπέδου στο οποίο βρίσκεται το σωζόμενο σήμερα τμήμα του εργοστασίου αλλά και συστάδες ευκαλύπτων, αγοράσθηκε από τον Οργανισμό Εργατικής κατοικίας (ΟΕΚ) που κατασκεύασε επτά κατοικίες για δικαιούχους του Οργανισμού. Σήμερα διασώζονται τρία μόνο κτίρια και η καμινάδα του εργοστασίου. Το πρώτο κτίριο, το παλαιότερο, είναι ισόγειο με δίριχτη στέγη και φωταγωγό ο οποίος φέρει πινακίδα με το όνομα της εταιρείας. Στο κτίριο στεγαζόταν η διοίκηση του εργοστασίου και το χημείο και πιθανόν ένα τμήμα του χρησιμοποιήθηκε ως χώρος αποθήκευσης πρώτων υλών. Το δεύτερο κτίριο είναι επίσης ισόγειο, με μεγάλο ύψος και  στέγη που αποτελείται από δυο καμπύλες πλάκες κατασκευασμένες από οπλισμένο σκυρόδεμα με μεγάλους φωταγωγούς που παρείχαν φωτισμό και αερισμό. Το κτίριο χρησιμοποιήθηκε ως αποθήκη και για την πώληση προϊόντων. Το τρίτο κτίριο, μεταγενέστερο χρονολογικά, είναι κατασκευασμένο από οπλισμένο σκυρόδεμα και οι τοιχοποιίες του από οπτόπλινθους. Αποτελείται από το ισόγειο τμήμα, τον ημιώροφο, τον πρώτο όροφο, το κλιμακοστάσιο και μια δεξαμενή στην οροφή. Στο ισόγειο και στον ημιώροφο διακρίνονται σήμερα βάσεις τοποθέτησης μηχανημάτων από οπλισμένο σκυρόδεμα (πακτώσεις). Σε έναν από τους τοίχους του πρώτου ορόφου σώζονται κάποιες από τις επωνυμίες προϊόντων που παρήγαγε το εργοστάσιο. Το κτίριο χρησιμοποιήθηκε πιθανώς ως χώρος αποθήκευσης πρώτων υλών και έτοιμων συσκευασμένων χρωμάτων. Η καμινάδα είναι κατασκευασμένη από οπτόπλινθους και έχει ύψος 35 μέτρα περίπου. Το επάνω μέρος της έχει καταρρεύσει. Επί της καμινάδας σώζονται σήμερα τρία από τα τέσσερα μεταλλικά γράμματα του λογότυπου της εταιρείας. Η καμινάδα και τα δύο παλαιότερα κτίσματα του εργοστασίου έχουν χαρακτηρισθεί ως διατηρητέα μνημεία από το Υπουργείο Πολιτισμού (ΦΕΚ 380/26-8-2008) διότι «αποτελούν ιδιαίτερα ενδιαφέροντα χαρακτηριστικά δείγματα βιομηχανικής αρχιτεκτονικής την περίοδο του μεσοπολέμου, είναι άρρηκτα συνδεδεμένα με τη βιομηχανική ιστορία της περιοχής της Ελευσίνας και τη μνήμη των κατοίκων της». Τον Μάρτιο του 2017, ο Οργανισμός Απασχολήσεως Εργατικού Δυναμικού (ΟΑΕΔ) υπέγραψε με  το Δήμο Ελευσίνας  σύμβαση χρησιδανείου για την παραχώρηση των κτισμάτων του ΙΡΙΣ στο Δήμο. Μετά την αποκατάστασή τους τα κτίρια θα αποκτήσουν νέα χρήση ως χώροι πολλαπλών δράσεων και γραφείων του Πολιτιστικού Οργανισμού του Δήμου Ελευσίνας. Μαρτυρία: Δημήτριος Γκιώνης, εργαζόμενος στο ΙΡΙΣ «Στο μηχανουργείο φτιάχναμε καλούπια, κοπτικά καλούπια, για το τμήμα που φτιάχνανε τα κουτιά που βάζανε τις μπογιές μέσα, τα δοχεία… Έφτιαχνε όλα τα προϊόντα, εκτός από τις πρώτες ύλες. Όλα τα προϊόντα γινόντουσαν σχεδόν μέσα στο ΙΡΙΣ. Ξεκινάγανε από τα νέφτια, τις λαδομπογιές. Ένα άλλο τμήμα, πολύ καλό με μεγάλη παραγωγή, ήταν που βγάζαμε κολοφώνιο από τα ρετσίνια. Φέρνανε τα ρετσίνια από τα πεύκα, είχαμε διυλιστήριο, και βγάζαμε κολοφώνιο, το οποίο γινόταν εξαγωγή στην Ευρώπη, για διάφορα προϊόντα… Επίσης, είχαμε και ένα τμήμα που έβγαζε χρώματα σε σκόνη: την ώχρα που γινόταν σε τσουβάλια, δηλαδή σε σκόνη σε τσουβάλια, όχι σαν τη λαδομπογιά και το πλαστικό…. Είχαμε συνεργεία, μηχανουργείο, εφαρμογείο... επισκευές μηχανημάτων γινόντουσαν από εμάς. Είμαστε γύρω στα 20 άτομα, σε τρία συνεργεία. Το ένα συνεργείο ήταν το μηχανουργείο, το άλλο το εφαρμογείο, υπήρχε ηλεκτρολογείο, τμήμα πλήρες για οτιδήποτε παθαίνανε ηλεκτρικό και μοτέρ, περιελίξεις κάναμε… είχαμε τμήμα χημείου, έκανε τις αναλύσεις, εάν είναι εντάξει το προϊόν και έψαχνε για καινούρια προϊόντα, όπως έβγαλε το πλαστικό χρώμα. Ήταν πατέντα του εργοστασίου ΙΡΙΣ τότε το «PLASTEX» και «DUROLAC»…το τμήμα του κουτάδικου είχε γύρω στα 100 άτομα, είχαν κοπτικές πρέσες καλούπια και διαμορφώνανε, από απλή λαμαρίνα γινόταν το κουτί του ¼ του κιλού τότε, μέχρι πεντόκιλα και μεγαλύτερα. Ένα μεγάλο τμήμα ήταν η «εργολαβία» από μεγάλες βαρέλες που ανακατευόταν το χρώμα πλαστικό, ελαιόχρωμα… είχαν φκιάξει μηχανήματα τα οποία είχαν γίνει στο μηχανουργείο, ήταν κατασκευή δικιά μας, και αφού γεμιζόταν το κουτί, περνάγανε οι ετικέτες και κολιόντουσαν. Είχαμε την αποθήκη, να φεύγουν οι παραγγελίες από κει με ιδιόκτητο στόλο περίπου 10 αυτοκίνητα φορτηγά …να φύγουν για διανομή προς όλη την Ελλάδα και την Ευρώπη (Ευρώπη δε θυμάμαι, για Βαλκάνια σίγουρα!). Επίσης, είχαμε και ένα τμήμα που έβγαζε χρώματα σε σκόνη: την ώχρα που γινόταν σε τσουβάλια… κι αυτό ήταν ένα βασικό τμήμα της εταιρείας. Είχε οργανωμένη πυρασφάλεια, με πηγάδι γύρω στα 15 μέτρα, το οποίο τροφοδοτούσε νερό στο ψηλότερο σημείο του εργοστασίου για να έχουμε για περίπτωση πυρκαγιάς. Είχαμε αρκετές πυρκαγιές… είχε τα απόβλητα τα οποία λέγονταν τζίρα, ήταν πολύ εύφλεκτα και το καλοκαίρι έπαιρναν φωτιά. Το είχαμε σε ακάλυπτο χώρο, μακριά από τα υπόλοιπα εύφλεκτα υλικά, μαντρωμένα, αλλά το καλοκαίρι με τη μεγάλη θερμοκρασία γινόταν αυτανάφλεξη και έπρεπε να είναι σε ετοιμότητα η πυρασφάλεια. Είχαμε κάποια άτομα, είχαν ορίσει στο εργοστάσιο για να σβήνουνε τις φωτιές. Ένα μεγάλο γεγονός τέτοιο φωτιάς έγινε γύρω στο 1965 όπου πήρε φωτιά το διυλιστήριο που έβγαζε το κολοφώνιο και καταστράφηκε ολοσχερώς…» Πηγή: Μαργαρίτη Σπυριδούλα, «Η Βιομηχανική Κληρονομιά της Ελευσίνας», εκπαιδευτικό υλικό

Βιβλιογραφία-Πηγές: Δρίτσα, Μ. (1995). Το χρώμα της επιτυχίας. Η ελληνική βιομηχανία χρωμάτων 1830-1990. Αθήνα: Τροχαλία Μπελαβίλας, Ν. , Σαΐτη, Τ. & Ψαριώτη, Κ. (2011). Βιομηχανική κληρονομιά στην Ελευσίνα και στο Θριάσιο Πεδίο. Πολιτιστικό Ίδρυμα Ομίλου Πειραιώς Καλομενίδης, Ι., Παρασκευαΐδης, Λ. & Τσουκαλάς, Γ. (επιμ.) (2006). Βιομηχανικές Αναμνήσεις. Δήμος Ελευσίνας

Όνομα καταγραφέα*: Μαργαρίτη Λούλα

Ημερομηνία καταγραφής**: 01/01/2017

* αυτός που εντόπισε/φωτογράφισε/αποδελτίωσε/κλπ. **ημερομηνία που έγινε η καταγραφή/φωτογράφηση/αποδελτίωση/κλπ. ***οι φωτογραφίες και οι χάρτες συμπληρώνονται εκτός δελτίου και κάτω από αυτό. Ευχαριστούμε για τη συνεισφορά σας στην καταγραφή της ελληνικής βιομηχανικής κληρονομιάς

Φωτογραφικό αρχείο Λούλας Μαργαρίτη_2017
Η καμινάδα  με τα τρία σωζόμενα  μεταλλικά γράμματα του λογότυπου 

Φωτογραφικό αρχείο Λούλας Μαργαρίτη_2017 
Η βάση της καμινάδας 

Φωτογραφικό αρχείο Λούλας Μαργαρίτη_2017
Το ισόγειο κτίριο

Φωτογραφικό αρχείο Λούλας Μαργαρίτη_2017

 Το κτίριο με τις καμπύλες πλάκες στη στέγη

Η καμινάδα με τον λογότυπο παλιότερα  (αρχείο Ι. Καλομενίδη)

Φωτογραφικό αρχείο Λούλας Μαργαρίτη_2017
Το πολυώροφο κτίριο

Φωτογραφικό αρχείο Λούλας Μαργαρίτη_2017
Το πολυώροφο κτίριο

Φωτογραφικό αρχείο Λούλας Μαργαρίτη_2017
Χώρος αποθήκευσης χρωμάτων