Βιομηχανικό Δελτίο Απογραφής - Ομάδα ΒΙ.Δ.Α.

Καταγραφή της ελληνικής βιομηχανικής κληρονομιάς.

Όνομα: ΦΩΤΑΕΡΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ

Είδος: Υποδομές

Αρχική Χρήση: Σταθμός παραγωγής ενέργειας

Εξοπλισμός: Δεν σώζεται

Κατάσταση: Επανάχρηση

Επανάχρηση: Πολιτιστική χρήση

Περιοχή: ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ

Πληροφορίες:

Οι πρώτες δύο προτάσεις για την εγκατάσταση εργοστασίου και δικτύου φωταερίου στη Θεσσαλονίκη κατατίθενται στο Υπουργείο Δημοσίων Έργων το 1885 και μάλιστα μέσα σε διάστημα μόλις δέκα ημερών. Η πρώτη από τον Ο. Έδβαρ αφορά και τον φωτισμό της Χαλκηδόνας (ασιατικό προάστιο της πρωτεύουσας) και έχει σαν πρότυπο το αντίστοιχο έργο στη Βηρυτό, ενώ η δεύτερη που καταθέτει ο Φρειδερίκος Μουράτ ζητά ίδιους όρους με το προνόμιο φωτισμού της Σμύρνης.[3] Τελικά, δυο χρόνια αργότερα, υπογράφεται σύμβαση μεταξύ της οθωμανικής κυβέρνησης και του Βρετανού υπηκόου Κίρμπυ η οποία παραχωρεί στον τελευταίο το μονοπώλιο της εγκατάστασης και εκμετάλλευσης φωταερίου για 35 χρόνια. Ο Κίρμπυ, στη συνέχεια, παραχωρεί αυτό το προνόμιο σε μια γαλλική εταιρία που, με τη σειρά της, το μεταβιβάζει σε Βέλγους επιχειρηματίες.[4]

Το εργοστάσιο κατασκευάζεται στα δυτικά της πόλης, κοντά στο Μπεστσινάρ και τα εγκαίνια του δικτύου γίνονται με κάθε επισημότητα στις 4.3.1890 στο ξενοδοχείο Κολόμπο[6] (που βρισκόταν στη γωνία των σημ. οδών Βαλαωρίτου και Λ. Σοφού, εξού και η περιοχή ονομάζεται Κολόμβου). «Ο Δήμαρχος έδωσε εορτήν επί τη ευκαιρία της ενάρξεως των εργασιών του φωτισμού των κεντρικών δρόμων της πόλεως και των Πύργων δια λαμπτήρων αεριόφωτος», γράφει ο «Φάρος της Μακεδονίας»,[7] ενώ στον χώρο της αποθήκης και του εργοστασίου παρατίθεται γεύμα –χωριστά– «εις τας κυριωτέρας της Υψηλής ημών κοινωνίας, Κυρίας και Δεσποινίδας».[8]

Η υψηλή κοινωνία είναι, άλλωστε, αυτή που κυρίως επωφελείται καθώς είναι οι χώροι όπου ζει και κινείται που πρώτοι φωτίζονται. Προηγείται η παραλιακή λεωφόρος, στην οποία μάλιστα την ημέρα των εγκαινίων έχουν τοποθετηθεί λάμπες σε σχήμα φοίνικα, σημαίας κλπ.,[9] ενώ επίσης φωτίζεται από τις πρώτες η μεγάλη οδός της Αγια-Σοφιάς, καθώς και η αρχοντική συνοικία των Πύργων (ή Εξοχών, σημ. Βασ. Όλγας).[10] Μάλιστα στ’ ανατολικά θα υπάρξει σημαντική επέκταση του δικτύου όταν, στα 1893, παραιτηθεί από τη θέση του δημάρχου ο Ιμπραήμ μπέης (που μάλλον είναι αυτός που έδωσε τις σχετικές δεξιώσεις τρία χρόνια νωρίτερα)[11] και στη θέση του διοριστεί ο ντονμές Χαμντί μπέης, ένας από τους πλουσιότερους Θεσσαλονικείς επιχειρηματίες που εμπλέκεται σε όλα τα έργα υποδομής που κατασκευάζονται τότε.[12]

Το γκάζι δεν παράγεται, όμως, μόνο για δημόσια χρήση. Χρησιμοποιείται ως κινητήρια δύναμη μικρών βιομηχανιών,[13] αλλά και ως πηγή φωτός ιδιωτικών χώρων, με γρήγορους ρυθμούς μάλιστα, καθώς οι ιδιωτικές λυχνίες από 350 τη χρονιά ίδρυσης της εταιρίας φθάνουν τις 7.200 δέκα χρόνια αργότερα.[14] Η ιδιωτική χρήση του φωταερίου, ιδιαίτερα από τα παραλιακά κέντρα διασκεδάσεως, αλλάζει την όψη της πόλης. Ο αρχισυντάκτης της «Journal de Salonique» Βιτάλης Κοέν, περιγράφει τις φωτεινές νύκτες της Θεσσαλονίκης ως εξής: «Σαββατόβραδο, βόλτα στην προκυμαία, ανατολική μεριά· το Ορφαίουμ λούζεται σε ακτίνες φωτός, το Σπόρτινγκ αστράφτει, το Ζούπιτερ, στεφανωμένο με 1.800 λυχνίες φωταερίου, είναι ένα άνθος παραδείσιας φεγγοβολής. Πιο πάνω, η Πατισερί Παριζιέν, πλημμυρισμένη από ακτινοβολίες θαμπώνει τους περαστικούς. Η Αλάμπρα, λίγο παρατημένη, λάμπει από την απουσία κεριών. Το Καφέ ντ’ Εζύπτ ακτινοβολεί εκτυφλωτικά. Μέσα σ’ αυτή τη σπατάλη της φωτοχυσίας με τις σχεδόν ηλεκτρικές αντανακλάσεις, μέσα σ’ αυτό το όργιο φωτός και θάμβους, χωρίς προηγούμενο στα χρονικά των λαμπιονιών και των λυχναριών, το πλήθος σπρώχνεται, ποδοποτείται και στροβιλίζεται».[15]

). Το βράδυ της 29.4.1903 οι φύλακες του εργοστασίου αεριόφωτος απωθούν με πιστολιές δύο μέλη της ομάδας που προσπάθησαν να το ανατινάξουν. Δεν απετράπη όμως η ανατίναξη του κεντρικού αγωγού φωταερίου που περνούσε κάτω από τη γέφυρα του χειμάρρου Αρόν, η οποία αποτελούσε τμήμα της οδού Memleket Bagcesi (σημ. 26^ης Οκτωβρίου), λίγο μετά το Τοπ Χανέ (σημ. δικαστικό μέγαρο). Έτσι, η πόλη βυθίστηκε στο σκοτάδι, γεγονός που ήταν και το σύνθημα για τα υπόλοιπα μέλη της ομάδας να προχωρήσουν στις σχεδιασμένες από μήνες επιθέσεις τους.[16]
Πηγή : Αφιέρωμα 2012: Η πόλη αποκτά δημόσιο φωτισμό με φωταέριο (1890)

Το έργο ανατέθηκε εν τέλει μετά από διαγωνισμό σε κάποιον Κο Λαμπίκη που εκπροσώπευε προφανώς τους Βέλγους κεφαλαιούχους, μαζί με το έργο των τροχιοδρόμων της πόλης. Ο προϋπολογισμός συνολικά της φωταγώγησης ήταν 30.000 λίρες. Διευθυντής του εργοστασίου to 1888 ορίστηκε ο Dominique Favette.
Πηγή : Εφημερίδα "Βυζαντις" 25 Απριλίου 1887 και ο Διευθυντής αναγραφόταν στα πρακτικά της έκθεσης του συνεδρίου της γαλλικής τεχνικής υπηρεσίας (Ιούνιος 1891),
έρευνα κα Αθ.Σμαραγδή

Μετά το 1948 οι εγκαταστάσεις στέγασαν χώρους της Υπηρεσίας Εγγείων Βελτιώσεων και το 2001 παραχωρήθηκαν στην πρώην Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Θεσσαλονίκης -σήμερα Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας.
Πηγή : Το νέο κτίριο της Περιφέρειας Κεντρικής Μακεδονίας

Βιβλιογραφία-Πηγές:

Αφιέρωμα 2012: Η πόλη αποκτά δημόσιο φωτισμό με φωταέριο (1890)

Εφημερίδα "Βυζαντις" 25 Απριλίου 1887

Το νέο κτίριο της Περιφέρειας Κεντρικής Μακεδονίας

Σελίδα στο fb της Βιομηχανικής Αρχαιολογίας - επίσκεψη κου Πλ. Κλεανθίδη

Σελίδα στο fb της Βιομηχανικής Αρχαιολογίας - επίσκεψη κου Στ.Πασβάντη

Διάφορες σελίδες της ομάδος Παλιές φωτογραφίες Θεσσαλονίκης

Όνομα καταγραφέα*: ΣΤΕΦΑΝΟΣ ΠΑΣΒΑΝΤΗΣ, ΠΛΑΤΩΝ ΚΛΕΑΝΘΙΔΗΣ, ΑΘΑΝΑΣΙΑ ΣΜΑΡΑΓΔΗ

Ημερομηνία καταγραφής**: 19 & 25-12-2020

* αυτός που εντόπισε/φωτογράφισε/αποδελτίωσε/κλπ.
**ημερομηνία που έγινε η καταγραφή/φωτογράφηση/αποδελτίωση/κλπ.
***οι φωτογραφίες και οι χάρτες συμπληρώνονται εκτός δελτίου και κάτω από αυτό.

Ευχαριστούμε για τη συνεισφορά σας στην καταγραφή της ελληνικής βιομηχανικής κληρονομιάς

φωτογραφικό αρχείο κου Στ.Πασβάντη, 25-12-2020

φωτογραφικό αρχείο κου Πλ.Κλεανθίδη, 19-12-2020

Map of Salonica and surrounding country, war office, March 1909, κωδ 4357
Οι χάρτες προέρχονται από την ιδιωτική συλλογή του Σ. Δεμερτζή
και τα ψηφιακά τους αντίγραφα βρίσκονται στην ψηφιακή χαρτοθήκη
του Αρχείου Χαρτογραφικής Κληρονομιάς (www.maplibrary.gr).

Από διάφορες αναρτήσεις της ομάδος Παλιές φωτογραφίες Θεσσαλονίκης

Πηγή : αρχείο κου Ιορδ.Βλαχόπουλου

Από διάφορες αναρτήσεις της ομάδος Παλιές φωτογραφίες Θεσσαλονίκης

102 χρόνια πριν ... Μάρτιος του 1913, Το πρόγραμμα του Δημοτικού φωτισμού όπως δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ από το αρχείο της κας Κατ. Τσιρέλη

από το αρχείο του κου Πλ. Κλεανθιδη

η φωτογραφία λόγω μεγάλης ανάλυσης μας δίνει και μία λεπτομέρεια
το μηχανισμό ανεβοκατεβάσματος του λαμπτήρα φωταερίου.
Από το αρχείο του κου Β.Σεραφίδη